Rola Chin w wymianie handlowej Brazylii

• brazylia
• chiny

W 2009 roku Chiny stały się największym partnerem handlowym Brazylii. Intensyfikacja relacji handlowych między tymi krajami spowodowała znaczące zmiany w bilansie handlowym Brazylii na przestrzeni kilku ostatnich lat. Partnerstwo handlowe z Chińską Republiką Ludową ( w tym także z Tajwanem) umożliwia eksport towarów brazylijskich na chłonny chiński rynek, jednak są to w większości  nisko przetworzone produkty rolnicze albo minerały.  Co więcej, chińskie przedsiębiorstwa dokonały ekspansji na rynek brazylijski. Doprowadziło to do gwałtownego spadku udziału rodzimych producentów w rynku krajowym w Brazylii. Chińskie towary zaczynają zastępować produkty brazylijskie także w innych krajach, m.in. na terenie Ameryki Łacińskiej.

Chiny jako ważny partner handlowy Brazylii

Począwszy od 1990 roku Brazylia zaczęła notować dodatni bilans handlowy. Szybki wzrost dodatniego salda bilansu handlowego nastąpił miedzy rokiem 2004 a 2006 – w 2006 roku wyniósł ponad czterdzieści pięć miliardów dolarów. W latach 2007-2010 z kolei nadwyżka zmniejszyła się, szczególnie w wyniku podwojenia importu towarów wysoko przetworzonych. Między rokiem 2007 a 2008 wartość importu brazylijskiego wzrosła o czterdzieści cztery procent (wyniosła dwadzieścia trzy miliardy dolarów). Towary importowane z Chin odpowiadały za piętnaście procent wzrostu tego wskaźnika. Udział Chin w roku 2010 w eksporcie Brazylii wzrósł do 15,3 procenta, a udział USA zmniejszył się do 9,6 procent. Oznacza to, iż Chiny odegrały rolę w najważniejszego partnera handlu brazylijskiego, zajmując pozycję Stanów Zjednoczonych. Jest to rezultat tendencji utrzymującej się w ostatnich latach.

Jak wynika z danych Banku Centralnego Brazylii, Chiny miały wysoki udział we wzroście importu krajowego w latach 2008-2010, który szacowany jest na sześćdziesiąt sześć procent. Ma to związek również z faktem, iż w latach 2005-2010 zwiększyła się całkowita wartość importu Brazylii, wzrosła też proporcja towarów wysoko przetworzonych dostarczanych niej przez Chiny (z 24,3 procent w 2005 roku do 39,1 procenta w 2010 roku, a towarów hi-tech z 15,4 procent do 26,4 procenta w tym samym okresie).

Wymiana handlowa z Chinami ma negatywne skutki dla rynku krajowego. CEPAL (Komisja Ekonomiczna dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów) prezentuje dane, z których wynika, iż przemysł brazylijski został dotknięty przez substytucję produktów krajowych przez towary importowane. Zdaniem Federacji Państwowych Spółek Przemysłowych w Sao Paulo, brazylijskie przedsiębiorstwa przemysłowe poniosły z tego tytułu straty rzędu 15,2 miliardów dolarów. Jej zdaniem sytuacja ta spowodowana była niedoszacowaniem juana oraz wykorzystywaniem przez Chiny taniej siły roboczej. Pojawia się obawa, iż ekspansja towarów z Chin będzie coraz bardziej negatywnie oddziaływać na rozwój przetwórstwa brazylijskiego. Wizyta prezydent Brazylii, Dilmy Rouseff, w 2011 roku w Pekinie miała na celu m.in. zwrócenie uwagi Chin na nierównowagę we wzajemnych kontaktach biznesowych.

Ostatnie zmiany w eksporcie Brazylii, odbyły się przy znaczącej obecności Chin. Między wartością eksportu uzyskaną przez Brazylię w 2007 a 2010 roku nastąpił pozytywny skok o prawie czterdzieści miliardów dolarów, z czego pięćdziesiąt procent w wyniku wzrostu sprzedaży towarów na rynek chiński. We współpracy handlowej tych dwóch krajów widać wyraźnie, iż o ile Brazylia eksportuje produkty rolnicze i minerały, o tyle importuje wyroby wysoko przetworzone (posiadające wysoką wartość dodaną). Udział brazylijskich produktów nisko przetworzonych, w całości eksportu Brazylii do Chin,  wynosił kolejno 68 procent w 2000 roku,  76 procent w 2009 roku i 83 procent  w roku 2010.

Wymiana handlowa w zakresie produktów rolniczych rozszerza się na nowe grupy towarów. W 2011 roku Chiny zgodziły się na import wieprzowiny z Brazylii. Do tej pory głównym odbiorcą brazylijskiej wieprzowiny była Rosja. Dla brazylijskich hodowców oznacza to otwarcie ogromnego, do tej pory niedostępnego dla nich, rynku zbytu.

Można ponadto zauważyć niską dywersyfikację struktury towarowej ze strony Brazylii. Z danych przedstawionych przez brazylijskie ministerstwo rozwoju i handlu zagranicznego 83,7 procent towarów eksportowanych do Kraju Środka to ruda żelaza, soja i produkty sojowe, ropa naftowa, cukier i kawa. W 2010 roku produkty najczęściej sprzedawane (ruda żelaza i soja) stanowiły aż sześćdziesiąt trzy procent całości brazylijskiego eksportu do Chin. Oznacza to wysokie uzależnienie Brazylii od chińskiego popytu na żelazo i soję.  Z kolei, w tym samym roku, pięć głównych produktów importowanych przez Brazylię z Chin stanowiło jedynie ponad dziesięć procent całości importu z tego kraju.

Brazylijska Fundacja Centrum Studiów Handlu Zagranicznego twierdzi, iż handel z Chinami był jednym z powodów tego, iż terms of trade Brazylii w 2010 roku poprawiły się o szesnaście procent. Można wytłumaczyć to korzystnym dla Brazylii wzrostem cen surowców przez nią sprzedawanych, który miał miejsce w kontekście wzrostu popytu ze strony Chin oraz kryzysu na rynkach finansowych.

Walka o Mercosur

Zgodnie z ostatnimi danymi, podawanymi przez CEPAL, Chiny stały się największym eksporterem w skali świata. Towary chińskie stanowią ponad dziesięć procent całości światowego eksportu. Wśród towarów eksportowanych z Chin spada procent towarów nieprzetworzonych i surowców, wzrasta natomiast proporcja produktów wysokiej technologii. Chiny eksportują także coraz więcej do krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów, konkurując z przedsiębiorstwami brazylijskimi, dla których rynek innych krajów Ameryki Łacińskiej stanowi główny cel eksportu produktów hi-tech od dwudziestu lat.
W zawiązku z tym, iż region Mercosuru (Wspólny Rynek Południa, czyli Argentyna, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela, Brazylia) stanowi ważnego odbiorcę towarów brazylijskich, warto przyjrzeć się rywalizacji handlowej Chin i Brazylii w tym rejonie. Dane obliczone zostały z wyłączeniem Brazylii z danych dla grupy Mercosur na podstawie bazy Comtrade.

Począwszy od 2008 roku, towary chińskie, zarówno te wysoko jak i nisko przetworzone, zdominowały eksport do Mercosuru, wypierając towary brazylijskie. Obecnie Chiny zapewniają szesnaście procent towarów importowanych do Mercosuru, podczas gdy Brazylia niewiele ponad dwanaście procent. Różnice te są wynikiem tendencji widocznej od kilku lat. Między 2000-2005 rokiem eksport z Chin do Mercosuru  potroił się (wyniósł ponad sześć miliardów dolarów), natomiast eksport z Brazylii do innych krajów Mercosuru wzrósł o połowę (wyniósł niemal dwanaście miliardów dolarów). W latach 2005-2010 Chiny kontynuowały swoją ekspansje towarową do tego regionu, by w 2010 roku eksportować towary na kwotę ponad trzydziestu trzech miliardów dolarów. Z kolei w tym samym okresie eksport Brazylii do innych państw Mercosuru osiągnął wartość ponad  dwudziestu dwóch miliardów dolarów. W ostatnich latach nastąpił też spadek proporcji całości produktów wysokiej technologii eksportowanych z Brazylii do innych państw Mercosuru (z 13,8 procent w 2000 roku do 9,8 procenta w roku 2010). Może być to skutkiem rywalizacji z towarami chińskimi, gdyż przewarzającą ilość produktów eksportowanych do Mercosuru przez Chiny stanowią produkty wysoko przetworzone.

Dokonano także analizy eksportu Brazylii i Chin w region ALADI, obejmujący Mercosur i osiem innych państw (Boliwię, Chile, Kolumbię, Kubę, Ekwador, Meksyk, Peru, Wenezuelę). Można zauważyć wzrost importu towarów chińskich do tego regionu, szczególnie między rokiem 2005 a 2010. Produkty, zwłaszcza wysoko przetworzone oraz produkty wysokiej technologii, dostarczane z Chin do tego regionu (o wartości 72 miliardów dolarów) przewyższyły o ponad trzydzieści miliardów dolarów wartość importowanych tam towarów brazylijskich. W roku 2010 Chiny zapewniały prawie piętnaście procent importowanych przez ALADI towarów, podczas gdy Brazylia niewiele ponad dwa procent. Spadek udziału Brazylii w eksporcie do tego regionu znacząco odbił się na produkcji krajowej, z naciskiem na produkty wysoko przetworzone.

Plany na przyszłość

Ekonomiści brazylijscy (m.in. Mensor de Mattos i Dias Cacrnaholo) twierdzą, iż dotychczasowa współpraca z Chinami była dla Brazylii korzystna, ale jedynie w krótkiej perspektywie czasowej. Aby Brazylia mogła utrzymać dodatni bilans handlowy i konkurować z towarami eksportowanymi przez Chiny, musi dokonać zmian, otwierając swój rynek na inwestycje zagraniczne oraz zwiększając konkurencyjność własnych produktów wysoko przetworzonych oraz produktów wysokich technologii.

Zgodnie z postanowieniami ostatniego szczytu Mercosul, podwójne naliczanie cła w wymianie handlowej z krajami spoza grupy ma zostać zniesione począwszy od 2012 roku (na produkty wysoko przetworzone), kończąc na roku 2019 (dla wszystkich produktów). Oznacza to korzystniejszą wymianę handlową m.in. z Chinami. Brazylia powinna zatem zastosować  strategie zwiększające jej konkurencyjność, zwłaszcza że w 2010 roku trwała w sporze handlowym z Argentyną, która stanowi znaczny rynek zbytu dla towarów brazylijskich. Wprowadzała ona dodatkowe licencje na importowane z Brazylii produkty, także żywnościowe. Mimo to dwustronne obroty handlowe między tymi krajami wzrosły w 2010 roku. Brazylia, w celu poprawy swojego bilansu handlowego, postanowiła rozwinąć swoje stosunki handlowe z Chile, dla którego w 2005 roku była piątym dostawcą (w roku 2010 stanowiła czternastego w kolei partnera handlowego Chile).

Wielka czwórka

Cztery kraje, Brazylia, Rosja, Chiny i Indie, określa się jako BRIC. Formalna współpraca między tymi krajami, zamieszkanymi przez niemal jedna trzecią globalnej populacji, rozpoczęła się w 2006 roku podczas pierwszego oficjalnego spotkania grupy. Analitycy finansowi banku inwestycyjnego Goldman Sachs stwierdzili, iż według ich danych to właśnie ta czwórka będzie stała na czele światowej gospodarki w 2050 roku. Ówczesny prezydent Brazylii, Luiz Inacio Lula de Silva, podczas swojej wizyty w Chinach w 2005 roku, poszukiwał na chińskim rynku możliwości ekspansji dla różnych przedsiębiorstw przemysłu brazylijskiego. Najważniejszą decyzją było powstanie w Pekinie filii brazylijskiej firmy produkującej samoloty – Embraer. Obecna prezydent, Dilma Rouseff, podczas ostatniej wizyty w Pekinie zawarła porozumienia dotyczące inwestycji w produkcję dóbr hi-tech w Brazylii przez tajwańską firmę Foxconn, budowy centrum badawczego w zakresie telekomunikacji w okolicy Sao Paulo oraz zwiększenia produkcji w chińskiej filii Embraera. Istotne z punktu widzenia Chin było porozumienie pomiędzy brazylijską państwową spółką handlową i chińskim Sinopec (największą rafinerią azjatycką) w sprawie wydobycia i produkcji ropy naftowej. Rozmawiano też o zwiększeniu wzajemnych inwestycji.

Wartość inwestycji Chin w Brazylii była dotychczas niewielka (82 miliony USD w 2009 roku, podczas gdy całość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Brazylii wyniosła wtedy 31,5 miliarda USD). Stan ten ma ulec zmianie, ponieważ  realizowane są duże inwestycje chińskie w brazylijskim hutnictwie, energetyce, eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego, budowie portów i stoczni. Chiny planują także zakup gruntów pod uprawy soi i kukurydzy. Chiny w 2010 roku były najważniejszym inwestorem zagranicznym w Brazylii. Prognozowane inwestycje państwowych firm chińskich mają wynieść osiemnaście miliardów dolarów, z czego znaczna cześć została zrealizowana już w 2010 roku. Kwota ta obejmuje 10 miliardów USD inwestycji w sektorze naftowym; 3,3 miliarda USD w hutnictwie stali 2,7 miliarda USD w górnictwie;  1,7 miliarda USD w energetyce ; 0,3 miliarda USD w rolnictwie.

Brazylia jest dynamicznie rozwijającym się krajem. Można jednak zauważyć, iż partnerstwo handlowe z ChRL budzi obawy wobec przyszłego udziału Brazylii w rynku międzynarodowym. Współpraca z Chinami może mieć dla niej zarówno negatywne jak i pozytywne skutki. Ważne jest, by potrafiła ocenić, jakie działania będą dla niej korzystne  w długim okresie czasu, i aby według nich budowała swoją współpracę z Państwem Środka.