Anna Reid: Leningrad. Tragedia oblężonego miasta 1941-1944

• ii wojna światowa
• rosja

Tragedia wojny polega w ograniczonym stopniu na cierpieniu żołnierzy. Trudniejsze do zrozumienia jest mozolne i dokonywane z premedytacją wyniszczanie ludności cywilnej. W książce Anny Reid odnajdujemy pełen przekrój takiej zbrodni. Oblężenie miasta przybiera różne formy i zawsze w największym stopniu dotyka mieszkańców. W przypadku prawie trzymilionowego Leningradu, miasta założonego przez Piotra Wielkiego i przez większość czasu noszące jego imię – Petersburg, nie było inaczej. Wiadomość o wojnie z Niemcami była zaskoczeniem dla większości Rosjan, a okres po czerwcu 1941 r. był zarówno przejawem patriotycznego uniesienia jak i zderzenia z brutalną rzeczywistością wojny.

Pogłoski o zbliżającej się do Leningradu niemieckiej armii były roznoszone pocztą pantoflową a przez władzę były jednoznacznie oceniane jako próba sabotażu i kolaboracji z wrogiem. Utajnianie rzeczywistego położenia wojsk radzieckich oraz braku przygotowania miasta do obrony i ewentualnego oblężenia spowodowało znacznie większe straty niż w przypadku sprawnie przeprowadzonej ewakuacji i odpowiedniego zaopatrzenia metropolii. Późniejsze próby transportu żywności oraz przymusowej ewakuacji przez jezioro Ładoga, Drogą Życia jak mówiono o zamarzniętym akwenie, wiązały się z dużymi stratami ludności w wyniku wycieczenia mieszkańców kilkunastomiesięcznym oblężeniem miasta.

Anne Reid w swojej książce pokazuje przekrój funkcjonowania miasta w dwóch formatach: jako elementu radzieckiego sposobu prowadzenia wojny oraz cierpienia ludności cywilnej. W pierwszym wymiarze angielska historyk i dziennikarka wskazuje na szereg nieprawidłowości, błędów strategicznych i politycznych po stronie przywództwa ZSRR w trakcie obrony na niemieckim froncie wschodnim. Konsekwencją nieudolności wojskowej, braku wyposarzenia i przygotowania do prowadzenia sprawnych operacji militarnych a przede wszystkim politycznej służalczości była śmierć pogrążonych w głodzie mieszkańców miasta.

Sam głód był dla Rosjan w XX wieku zjawiskiem występującym coraz częściej. Jak przyznaje autorka: „W 1941 r. przeciętny pięćdziesięcioletni Rosjanin miał już za sobą trzy wielkie okresy głody: pierwszy, w latach 1891-1892, wywołany suszą na stepach nadwołżańskich, drugi, z lat 1921-1922, związany z rekwirowaniem ziarna oraz rozpoczętą zaraz po rewolucji wojną domową, i wreszcie trzeci, w latach 1932-1933, kiedy to bolszewicy przemocą kolektywizowali chłopskie gospodarstw, co doprowadziło do śmierci nawet siedmiu milionów ludzi.” Ten ostatni okres został dobrze opisany przez Nicolasa Wertha w Wyspie Kanibali. Jednak również leningradzki głód zmuszał ludzi do uciekania się do ostateczności, w tym przypadków kanibalizmu.

Ukazane w książce oblężenie Leningradu jest również elementem historii II wojny światowej. Na tym tle autorka wskazuje, że „... dla całego Frontu Wschodniego koniec 1941 roku okazał się prawdziwym momentem zwrotnym. Niemcy okrążyli wprawdzie Leningrad, ale nie udało im się zdobyć miasta. Podobnie rzecz miała się także u bram Moskwy. Na początku listopada, po sześciu tygodniach zaciętych walk, operacja <<Tajfun>> [kryptonim planu zdobycia Moskwy –KF] zaczęła tracić impet, po części z powodu coraz większych opadów śniegu, po części zaś dzięki wytrwałemu oporowi znakomicie zorganizowanemu przez Żukowa.” Oznaczało to nadzieję dla milionów ludzi znajdujących się pod niemiecką okupacją i wskazywało na końcową fazę wojny.

Reid umiejętnie przeplata wątki polityczne, wojskowe i społeczne ukazując w ten sposób całe spektrum oblężenia. Cytując dzienniki niemieckich generałów nakreśla sytuację geopolityczną oraz nastroje w armii hitlerowskiej w okresie poprzedzającym inwazję oraz jej zmianę w trakcie okrążenia Leningradu. W książce brakuje momentami odnośników do źródeł, z których korzystała autorka przygotowując materiał. Te informacje byłyby dodatkową wartością publikacji i dałyby szansę na własne pogłębianie tematyki. Leningrad jest jednak książką wartościową i wraz z ostatnio wydanymi w Polsce pracami dotyczącymi dziejów Berlina i Stalingradu stanowi pewną całość losów metropolii w okresie II wojny światowej.


Anna Reid, Leningrad. Tragedia oblężonego miasta 1941-1944, Wydawnictwo Literackie, 2012, ss. 629.