27 listopad 2013

 

Działania w ramach EPS, prowadzone przez UE przed pojawieniem się inicjatywy powstania PW, nie przynosiły widocznych efektów w kwestii pogłębiania współpracy ze Wschodem. O konieczności wprowadzenia zmian przekonanych było wiele państw członkowskich. Do grona zwolenników rozszerzenia współpracy ze wschodnimi sąsiadami zaliczały się państwa zrzeszone w Grupie Wyszehradzkiej, a także Liwa, Łotwa i Estonia. Austria podczas swojej prezydencji w Radzie UE w I połowie 2006 roku wyszła z inicjatywą stworzenia wspólnej polityki energetycznej. W roku następnym, kiedy prezydencję objęły Niemcy (I połowa 2007 roku) powstała koncepcja „EPS Plus”. Pod koniec roku 2007 Rada Europejska przyjęła propozycję wielostronnego rozwoju południowego i wschodniego wymiaru EPS [1]. Zmianie uległo również stanowisko nieprzychylnej dotąd rozwojowi współpracy ze wschodem Francji, która wyszła z inicjatywą Unii dla Morza Śródziemnego. Czujność wzmagała coraz większa świadomość braku stabilizacji w tym regionie. W efekcie potrzeba bezpieczeństwa Europy oraz stabilizacja gospodarcza i polityczna na Wschodzie stały się jednym z istotnych przedsięwzięć UE i zostały ucieleśnione w postaci Partnerstwa Wschodniego.

Myślą przewodnią Partnerstwa Wschodniego jest pogłębienie relacji pomiędzy krajami byłego ZSRR a państwami Unii Europejskiej, poprzez osiągnięcie głównych założeń PW, które mają na celu [2]:

•    Ustanowienie politycznego stowarzyszenia. Poprzez tego typu umowę ustalana jest forma współpracy w kwestii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wolności, prawa, kultury, gospodarki i współpracy pomiędzy sektorami. W szerszym jej rozumieniu, jest ona formą mobilizacji do zmiany standardów w kierunkach unijnych;

•    Stworzenie, a następnie pogłębienie strefy wolnego handlu państw objętych współpracą  z UE. Negocjacje w kwestii tej umowy, choć jest ona częścią umowy stowarzyszeniowej, prowadzone są oddzielnie. Efektem jej podpisania jest zniesienie barier celnych i kontyngentów handlowych, a także integracja prawa handlowego krajów partnerskich z unijnymi normami i unijnym dorobkiem prawnym. Możliwość przystąpienia do negocjacji mają państwa przynależące do Światowej Organizacji Handlu. 29 listopada 2013 roku ostatecznie okaże się, czy zostanie sfinalizowana umowa stowarzyszeniowa z Ukrainą, choć bardziej realny wydaje się rok 2014 lub 2015. Na początku 2012 roku rozpoczęły się negocjacje z Mołdawią. Uzgodnione zostały również mandaty negocjacyjne tego typu umów z krajami Kaukazu Południowego;

•    Złagodzenie reżimu wizowego, a następnie doprowadzenie do jego zniesienia, to długoterminowy cel unijnej polityki wobec PW, który ma swój zapis w Deklaracji Paryskiej. W kwietniu tego roku ów reżim został uproszczony dla Ukrainy. Na dzień dzisiejszy warunki spełniła również Mołdawia. Gruzja od zakończenia negocjacji 2009 roku, także zrobiła duże postępy;

•    Nadanie kształtu współpracy wielostronnej pomiędzy stronami ma nastąpić na płaszczyźnie czterech platform tematycznych. Do spraw demokracji, dobrego zarządzania i stabilności (standardy wyborcze, wolność mediów, walka z korupcją, reforma służby cywilnej, współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i policji, kwestie bezpieczeństwa itp.); integracji gospodarczej i konwergencji z politykami UE (ujednolicenie rozwiązań rynkowych i handlowych, rozwój społeczno-ekonomiczny, walka z biedą, równości szans, oraz  zdrowie, środowisko  i zmiany klimatyczne); bezpieczeństwa energetycznego (dotyczy wszelkich zagadnień związanych z polityką energetyczną, budowy infrastruktury energetycznej i wsparcia południowego korytarza energetycznego); relacje międzyludzkie (współpraca kulturowa, wsparcia społeczeństwa obywatelskiego, wymiana studencka i uczniowska, dołączenie krajów partnerskich do Ramowego Programu Badawczego) [3].

Do powyższej listy dodać można jeszcze jeden element – Ukształtowanie współpracy wielostronnej, którego podwaliny stanowią tzw. „inicjatywy flagowe”, do których należą:

•    Zintegrowany program zarządzania granicami, na który przeznaczono z budżetu 44, 5 mln EUR. W ramach inicjatywy powstały projekty dotyczące demarkacji granicy białorusko-ukraińskiej, utworzenia elektronicznego systemu wymiany informacji pomiędzy służbami celnymi Ukrainy i Białorusi, budowy przejścia granicznego Unguri–Bronnitsa (między Mołdawią a Ukrainą), czy wyposażenia przejść granicznych Bavra i Bagratashen (między Armenią i Gruzją);

•    Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw – trójfilarowy program (East- Invest, SME Facility oraz program wsparcia menadżerskiego oraz wsparcia biznesowego), dysponujący budżetem w wysokości 57 mln EUR;

•    Regionalne rynki energii elektrycznej, odnawialnych  źródeł energii oraz wydajności energetycznej. W ramach inicjatywy oczekiwać można wsparcia technicznego, wsparcia przy opracowywaniu i wdrażaniu planów, promocji udziału państw PW
w „Intelligent Energy Europe Programme” i oceny wykonalności. Budżet – 41 mln EUR;

•    Zarządzanie środowiskowe – ochrona środowiska, promocja wzrostu świadomości ekologicznej, dostęp do informacji. Budżet – 12 mln EUR;

•    System zwalczania katastrof naturalnych i spowodowanych przez człowieka (budżet 12 mln EUR). Realizacja przebiega na dwóch płaszczyznach. Dokonuje się przeglądu ram prawnych, które dotyczą zarządzania katastrofami i mechanizmami ochrony ludności oraz rozwija się współpracę pomiędzy państwami PW i UE.

Na tle dotychczasowej Polityki Sąsiedztwa, Partnerstwo Wschodnie wyróżnia wielostronna współpraca, która pozwala na wymianę doświadczeń w aspekcie politycznym, ekonomicznym, gospodarczym i społecznym. Daje to możliwość bazowania na doświadczeniach innych państw, a w konsekwencji unikania błędów i podejmowania przemyślanych decyzji. Taka otwartość w stosunkach sprzyja również budowaniu zaufania, co powinno pozytywnie oddziaływać na rozwój relacji pomiędzy państwami partnerskimi.

Pierwsze dwa lata istnienia Partnerstwa Wschodniego były okresem adaptacyjnym. Tworzono strukturę instytucjonalną i mechanizmu działania. Negocjacje umów stowarzyszeniowych z poszczególnymi krajami, za wyjątkiem Białorusi (przeszkodę stanowiło łamanie praw człowieka), spowodowały rozwój dwustronnej współpracy. Pracę rozpoczęły instytucje PW, które z założenia budować mają współpracę administracyjno-rządowa oraz umożliwiać spójne funkcjonowanie w sferze społecznej, w biznesie, jak również na poziomie władz lokalnych.

W roku 2008 negocjacje umowy o wolnym handlu zainaugurowała Ukraina. Mołdawia i Gruzja proces ten rozpoczęły w 2011 roku. (obydwa państwa chcą parafować umowy stowarzyszeniowe na listopadowym Szczycie PW w Wilnie). Do niedawna w gronie państw chętnych do nawiązania bliższej współpracy z UE była również Armenia, jednakże poprzez decyzję, która zapadła we wrześniu 2013 o podpisaniu Umowy Celnej z Rosją, dokonała samowykluczenia. W życie weszły również umowy o ułatwieniach wizowych i readmisji w przypadku Ukrainy i Mołdawii w 2008 roku, zaś Gruzja dołączyła do programu w roku 2011. W tym samym roku uruchomiony został jeden z projektów PW, dotyczący wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw. Doszło również do podpisania umów wstępnych w sprawach realizacji programów rozwoju instytucjonalnego CIB (wsparcie dla sektora administracji). W projektach nadal nie uczestniczy Białoruś [4].

Współpraca w ramach PW nie należy do najłatwiejszych z kilku powodów. Po pierwsze, niestabilna sytuacja polityczna oraz położenie w strefie wpływów Rosji, czyli zdecydowanego przeciwnika zbliżeniu się państw byłego ZSRR z Zachodem, prowadzi do znacznego ograniczania tempa procesów integracyjnych. Nie pomaga również opieszałość UE w rozwijaniu kolejnych etapów współpracy (widoczna jest ona m.in. w braku jednogłośności w kwestii poszerzania granic UE na Wschód). Kolejny problem to niskie nakłady finansowe na inicjatywę. PW dysponuje jedynie funduszami przyznanymi mu z puli przeznaczonej na ogólny rozwój EPS, a w kontekście problemów społeczno-gospodarczych najsilniejszych państw Unii, trudno jest prognozować, aby mogło się to w najbliższym czasie zmienić.

Źródła:

[1] B. Wojna, M. Gniazdowski, (red.), Partnerstwo Wschodnie – raport otwarcia, 2009.
[2] Oficjalny Portal Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Polska w UE, http://polskawue.gov.pl/Polska,w,UE,1.html
[3] Portal o Partnerstwie Wschodnim, eastbook.eu, http://eastbook.eu/faq-o-partnerstwie-wschodnim
[4] R. Sadowski, Partnerstwo Wschodnie – w którym miejscu jesteśmy?, http://ec.europa.eu/polska/news/opinie/111007_partnerstwo_wschodnie_pl.htm, 26.11.2013.