Życie i praca w Norwegii

Back Jesteś tutaj: Home

Archiwum

25 marzec 2008

A A A

Angelika Kordalska

Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, a na pracę w niej potrzebujemy zezwolenia. Nie czyni to jej jednak krajem niedostępnym dla Polaków. Jest to jeden z najpopularniejszych celów na wyjazdowej mapie Europy. Władze Norwegii wprowadziły daleko idące ułatwienia dla osób, które zamierzają tam pracować. Jest to jeden z najzamożniejszych krajów naszego kontynentu. Znalezienie dobrej i stałej pracy w Norwegii oznacza też bardzo dobre zarobki.

Zobacz też: Norwegia - praktyczne informacje, porady, przepisy

Minimalna płaca: brak
Długość urlopu płatnego: 5 tygodni
Miejsca pracy: lekarze, pracownicy przemysłu rybnego, leśnicy, budowlańcy, cieśle, stolarze, pomoce domowe, mechanicy, ogrodnicy oraz operatorzy maszyn.
Średnia długość tygodnia pracy (2006): 40 godzin
Poziom bezrobocia (2006): 3,5 proc.

Pozwolenie na pracę i pobyt możemy dostać tylko, gdy znajdziemy już pracodawcę. Składamy wtedy wniosek o zezwolenie na pobyt wraz z możliwością podjęcia pracy –możemy tego dokonać jeszcze w kraju, w konsulacie lub ambasadzie. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zrobił to za nas pracodawca. Do wniosku koniecznie dołączyć trzeba ofertę pracy i opis warunków pracy oraz wynagrodzenia. Podczas oczekiwania na pozwolenie nie możemy legalnie pracować.

Od kilku lat Norwegia uznawana jest przez ONZ za najlepsze miejsce do życia. Poziom zamożności społeczeństwa jest bardzo wysoki, a przywileje socjalne rozbudowane. Norwegowie mają raczej przyjazną naturę i szanują pracę osób przyjezdnych.
Dużą barierą jest jednak język. Chociaż znajomość języka angielskiego jest w Norwegii powszechna, to na większości stanowisk wymagana jest podstawowa znajomość norweskiego. Wyjściem dla osób nie znających języka są agencje pośrednictwa, które mają gotowe oferty i są odpowiedzialne za kontakty z pracodawcą.

Poszukiwani pracownicy:

W sezonie, w norweskich miastach natkniemy się na mnóstwo ogłoszeń oferujących wykonanie prac remontowych, pomoc w gospodarstwie lub inne usługi. Norwegia czeka jednak głównie na specjalistów. Pracę znajdą w tym kraju lekarze, pracownicy przemysłu rybnego, robotnicy leśni, budowlańcy lub osoby zajmujące się wydobyciem ropy. Poszukiwani są cieśle i stolarze. Dużą szansę na pracę mają pomoce domowe, mechanicy
i ogrodnicy oraz operatorzy maszyn.

Osoby z wyższym wykształceniem, szukające dobrej i prestiżowej pracy muszą znać dobrze język norweski. Tego wymogu nie muszą często spełniać najbardziej poszukiwani specjaliści. Należą do nich lekarze, informatycy lub niektórzy inżynierowie.

Bardzo wiele osób zastanawia się nad wyjazdem do pracy na platformach wiertniczych. Jest to bardzo ciężkie, ale i bardzo dobrze płatne zajęcie. Niełatwo jednak o pracę w tym sektorze. Poszukiwani są wykwalifikowani pracownicy - trzeba ukończyć kilka specjalistycznych kursów.

Norwegia posiada również duży „nieoficjalny rynek” dostępnych miejsc pracy, które nie zostały zarejestrowane w żadnej organizacji, ani w inny sposób podane do publicznej wiadomości. Jednym ze sposobów ubiegania się o te stanowiska jest rozesłanie uniwersalnie sformułowanych podań o pracę do wszystkich firm będących w kręgu zainteresowania. Po pewnym czasie, od momentu wysłania korespondencji, należy koniecznie zadzwonić do poszczególnych firm i poprosić o ustosunkowanie się do nadesłanego podania. W przypadku wysyłania uniwersalnych podań o pracę do wybranych firm, stosowne adresy można znaleźć w norweskim wykazie branżowym „Yellow Pages”, dostępnym pod adresem www.gulesider.no.

Zezwolenia na pobyt:

W przypadku zamiaru podjęcia pracy w Norwegii przez okres dłuższy niż trzy miesiące, wymagane będzie uzyskanie zezwolenia na pobyt. W tym celu, zaraz po otrzymaniu oferty pracy, a najpóźniej w ciągu trzech miesięcy, należy zgłosić się do lokalnego norweskiego komisariatu policji i złożyć stosowne podanie. Przy ubieganiu się o zezwolenie na pobyt należy mieć ze sobą paszport lub ważny dowód tożsamości, umowę o pracę oraz zdjęcie paszportowe. Należy też wypełnić formularz zgłoszeniowy. Zezwolenie na pobyt jest zazwyczaj przyznawane na okres pięciu lat z możliwością przedłużenia.

Jeśli umowa o pracę dotyczy okresu krótszego niż rok, zezwolenie zostanie przyznane na taki sam okres.

W przypadku obywateli Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Słowacji, Słowenii, Węgier, Bułgarii i Rumunii, zamierzających podjąć pracę w Norwegii, mogą obowiązywać odrębne przepisy. W celu uzyskania szczegółowych informacji należy się skontaktować
z ambasadą/konsulatem norweskim w kraju zamieszkania, Norweskim Urzędem Imigracyjnym (UDI) lub komisariatem policji w Norwegii. Norweski Urząd Imigracyjny (Utlendingsdirektoratet) udostępnia informatory o zezwoleniach na pobyt w kilku językach.

Gdzie szukać ofert pracy?

Niektóre usługi biura pośrednictwa pracy są dostępne dla osób znajdujących się poza granicami kraju. Publiczne służby ds. zatrudnienia działające w krajach członkowskich EOG wymieniają między sobą informacje poprzez ogólnoeuropejską sieć EURES (Europejskich Służb Zatrudnienia), w zakresie warunków pracy i życia w poszczególnych krajach. EURES prowadzi również bazę danych wolnych miejsc pracy w obrębie krajów EOG — Europejski Portal Mobilności Zawodowej. Dostęp do powyższej bazy danych można uzyskać w witrynie internetowej pod adresem http://eures.europa.eu. W celu uzyskania informacji o wolnych miejscach pracy w Norwegii należy skontaktować się z lokalnym Urzędem Zatrudnienia, który skieruje do najbliższego doradcy EURES w kraju zamieszkania.

Większość gazet zamieszcza ogłoszenia o pracy. Największą ogólnokrajową gazetą zamieszczającą ogłoszenia o pracy jest Aftenposten. Niedzielne wydanie tej gazety zawiera zazwyczaj zbiorcze zestawienie ogłoszeń z mijającego tygodnia. Ogłoszenia te są również dostępne w Internecie pod adresem www.finn.no/jobb. Wszystkie stanowiska pracy, reklamowane w norweskich gazetach, są również rejestrowane w centrum telefonicznym biura pośrednictwa pracy (+47 800 33 166) oraz publikowane w Internecie pod adresem www.nav.no. Serwisy większości norweskich gazet są dostępne w Internecie pod adresem www.norske-aviser.com.

W Norwegii można się również spotkać z praktyką osobistego odwiedzania firm w poszukiwaniu pracy. Konieczne jest zabranie ze sobą życiorysu, referencji, dyplomów ukończenia uczelni, itp. Należy zabiegać o rozmowę z pracownikiem działu kadr lub osobą
z kierownictwa.

Również związki zawodowe stanowią dobre źródło informacji. Do największych konfederacji należą Landsorganisasjonen i Norge, które mogą udzielić informacji o różnych związkach zawodowych działających w Norwegii, zależnie od wybranej branży. Akademikerne to konfederacją związków zawodowych, której członkami są organizacje pracownicze zrzeszające osoby z wyższym wykształceniem.

Cudzoziemcy poszukujący pracy mogą również zarejestrować się w prywatnych agencjach pośrednictwa pracy, często specjalizujących się w określonych branżach bądź zawodach. Agencje te są wymienione w internetowym serwisie „Yellow Pages” dostępnym pod adresem www.gulesider.no (w polu wyszukiwaniu należy wpisać słowo „Vikarbyrå”).

Większość biur pośrednictwa pracy udostępnia kontakty telefoniczne z potencjalnymi pracodawcami, komputery do napisania życiorysu/ podania o pracę i poszukiwania ofert pracy w Internecie, a także kserokopiarki do kopiowania dyplomów i listów referencyjnych. Powyższe usługi są udostępniane nieodpłatnie.

{mospagebreak}

Pobyt:

Należy pamiętać, że różne przepisy stosują się do osób mających status rezydenta, dojeżdżających i będących pracownikami kontraktowymi zagranicznych firm. W celu uzyskania szczegółowych informacji w konkretnym przypadku należy skontaktować się
z odpowiednimi władzami.

Należy pamiętać o zabraniu paszportu, ważnego dowodu tożsamości, dyplomów
i zaświadczeń potwierdzających zdobyte kwalifikacje. Nawet jeśli pobyt w Norwegii związany jest wyłącznie z poszukiwaniem pracy, może być wymagane udowodnienie posiadania odpowiednich środków finansowych, zarówno na czas pobytu w Norwegii, jak i na opłacenie podróży powrotnej.

Warto skontaktować się z biurem EURES w kraju zamieszkania. Doradcy EURES dysponują informacjami na temat warunków pracy i życia w Norwegii oraz mogą pomóc
w znalezieniu ofert pracy na rynku norweskim, które zostały zamieszczone
w ogólnoeuropejskiej bazie danych: http://eures.europa.eu.

Należy sprawdzić, czy wykonywanie Państwa zawodu bądź działalności w Norwegii nie wymaga specjalnego zezwolenia.

Należy porozumieć się z byłymi pracodawcami lub partnerami w kraju ojczystym, którzy mogą udzielić referencji. Norwescy pracodawcy zazwyczaj będą chcieli się z nimi skontaktować.

Norwescy pracodawcy często wymagają dobrej znajomości języka norweskiego.
W niektórych branżach wystarczająca jest znajomość języka angielskiego.

Należy się skontaktować z lokalnym biurem pośrednictwa pracy i Urzędem Skarbowym, celem ustalenia, jaki wpływ będzie miał wyjazd do Norwegii na Państwa status w zakresie opodatkowania i świadczeń, oraz by pobrać wszelkie wymagane formularze.

Dodatkowych porad przed wyjazdem do Norwegii udziela również ambasada Norwegii
w kraju zamieszkania.

Urząd Ewidencji Ludności (Folkeregisteret)

Po znalezieniu pracy należy zarejestrować się w najbliższym Urzędzie Ewidencji Ludności (Folkeregisteret). Zależnie od czasu pobytu danej osoby otrzymuje tymczasowy numer
D bądź też osobisty numer ID. Urząd Ewidencji Ludności znajduje się w tym samym budynku/ biurze, co urząd podatkowy. Dodatkowe informacje i adresy można znaleźć na stronie www.folkeregisteret.no.

Urząd Podatkowy (Likningskontoret)

Praca u norweskiego pracodawcy zobowiązuje do płacenia podatku w Norwegii. W związku
z tym należy stawić się, wraz z umową o pracę i paszportem, w Urzędzie Podatkowym odpowiednim dla miejsca zamieszkania w Norwegii celem otrzymania karty rozliczeń podatkowych (skattekort). Po uzyskaniu standardowego numeru osobistego ID lub numeru
D otrzymamy kartę rozliczeń podatkowych, którą należy przekazać pracodawcy. Dodatkowe informacje i adresy można znaleźć na stronie www.skatteetaten.no.

Biuro pośrednictwa pracy NAV

Procedura rejestracji w Krajowym Zakładzie Ubezpieczeń jest przeprowadzana przez pracodawcę. Należy jednak pamiętać, że jest dostępnych wiele przydatnych broszur na temat ustawowych zasiłków chorobowych, zasiłków na dzieci, rent i emerytur, itp. Jeśli danej osobie przysługuje prawo do zasiłku na dziecko, musi ona wystąpić o jego nadanie bezpośrednio w lokalnym biurze pośrednictwa pracy. Należy pamiętać o skontaktowaniu się
z lokalnym biurem pośrednictwa pracy w kraju zamieszkania. Można w nim otrzymać Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego wymaganą w przypadku choroby podczas pobytu w innych krajach UE/EOG. Więcej informacji i adresów można znaleźć pod adresem www.nav.no lub dzwoniąc pod numer informacji telefonicznej biura pośrednictwa pracy
+47 81 03 38 10.

{mospagebreak}

Przepisy celne:

W przypadku sprowadzenia samochodu do Norwegii, należy zapłacić cło przywozowe. Istnieją również przepisy określające zasady czasowego użytkowania pojazdów zarejestrowanych poza Norwegią. Przepisy dotyczące sprowadzania samochodów, sprzętów gospodarstwa domowego, obowiązujących limitów, żywności, zwierząt, itp. można uzyskać na stronach internetowych Norweskiego Urzędu Celnego pod adresem www.toll.no lub kontaktując się z którymś z centrów informacyjnych Urzędu Celnego pod numerem telefonu 03012 lub +47 22 86 08 50 (spoza Norwegii) albo pod adresem e-mail Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Banki:

Przed otwarciem rachunku bankowego należy skontaktować się z wybranym bankiem, który udzieli stosownych informacji i porad. Należy pamiętać, że większość banków wymaga posiadania numeru ID lub numeru D. Warto zapoznać się z ofertą kilu banków, aby uzyskać najlepsze warunki.

Praca:

Praca wakacyjna

Wiele osób, zwłaszcza studentów podczas wakacji, wyjeżdża do Norwegii i tam szuka pracy na własną rękę. Udać się to może głównie w przypadku pracy sezonowej. Większość ogłoszeń ukazuje się w języku norweskim, a pracodawcy najczęściej korzystają
z usług agencji pośrednictwa. Nie należy zapominać, że codzienne życie w tym kraju jest bardzo drogie. Poszukując pracy na własną rękę, warto wiedzieć, że Norwegowie przywiązują dużą wagę do referencji poprzednich pracodawców. W Norwegii oferty pracy wakacyjnej są podawane Internecie, patrz www.nav.no (w polu tekstowym należy wpisać słowo „sommer”) oraz http://eures.europa.eu. Ogłoszenia o pracy wakacyjnej pojawiają się już w lutym, więc nie należy czekać na ostatnią chwilę!

Przy poszukiwaniu pracy, kluczową rolę odgrywają kontakty osobiste i zawodowe. Osoba już znana i kojarzona jako starająca się o pracę ma większe szanse na otrzymanie posady.
W przypadku braku kontaktów zawodowych w Norwegii, należy dążyć do ich nawiązania.
W ten sposób można również uzyskać dostęp do „nieoficjalnego rynku” wolnych posad.

Najłatwiej znaleźć pracę jeszcze w Polsce. Na naszym rynku działa mnóstwo agencji pośrednictwa organizujących wyjazdy do Norwegii. Agencje umożliwiają znalezienie pracy osobom, które mówią tylko po angielsku, a nawet w ogóle nie znają języka obcego. Tak dzieje się jednak w przypadku poszukiwanych fachowców. Agencja pośrednictwa pracy wymaga dokładnego sprawdzenia. Powinna posiadać licencję oraz wpis do Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia. Przed wyjazdem koniecznie należy podpisać umowę
z pośrednikiem. Ofert pracy warto szukać także w Polskim Urzędzie Pracy, a zwłaszcza oddziałów wojewódzkich, które albo mają informację o rekrutacji, albo same ją przeprowadzają. Na miejscu, warto zarejestrować się w tamtejszym urzędzie pracy. Wystarczy do tego paszport. Umożliwi nam to legalny pobyt aż przez 6 miesięcy.

Własna działalność gospodarcza

Osoby zamierzające rozpocząć własną działalność gospodarczą w Norwegii znajdą wiele przydatnych informacji w Internetowym serwisie informacyjnym dla firm pod adresem www.bedin.no. Można również skorzystać z pomocy telefonicznej Narvikstelefonene:
+47 800 33 840. Można także skontaktować się z lokalnym urzędem ds. handlu (Næringsetaten) w okręgu, w którym firma ma mieć siedzibę. Pracownicy urzędu udzielą informacji na temat dalszego postępowania.

Jak w większości krajów Europy, dział tu system EURES. Dysponuje on siecią doradców
i bazą danych ofert pracy w całej Europie. Większość ofert pracy publikowanych jest
w Internecie. Swoje strony przeznacza na ten cel także największa tamtejsza gazeta codzienna czyli „Aftenposten”. Dziennik posiada też wersję internetową.

{mospagebreak}

Wysokość zarobków i warunki pracy:

Wysokie płace to jeden z powodów popularności tego kraju. Nie ma tu jednak ustalonych stawek wynagrodzenia minimalnego. Wysokość wynagrodzeń określana jest przez związki zawodowe i pracodawców w specjalnych umowach dwustronnych. Norweskie prawo nakłada obowiązek traktowania pracowników z innych krajów w identyczny sposób, jak traktuje się pracowników miejscowych. Nie mogą otrzymywać niższej płacy, ani pracować przez więcej godzin.

Minimalne stawki w budownictwie zaczynają się od 120 koron za godzinę (około 55 zł).
Z biegiem czasu zarobki wzrastają nawet do 70 zł za godzinę. Taką stawkę otrzymują przeciętnie robotnicy wykwalifikowani. Miesięczne wynagrodzenie wynosi najczęściej od 16 do 17 tys. koron. Osoby sprzątające mogą zarobić około 13 tys. koron. Ci, którym pracodawca zapewnia wyżywienie lub zakwaterowanie muszą liczyć się z odpowiednio niższymi stawkami wynagrodzenia.

Sporo można zyskać pracując w nadgodziny. Za nadgodziny uważa się pracę na tym samym stanowisku powyżej 9 godzin dziennie lub 40 godzin tygodniowo. Za nadgodziny przypadające w ciągu dnia dostaniemy 40 proc. więcej pieniędzy. Praca w nocy jest uregulowana innymi przepisami. W takiej sytuacji za nadgodziny uważa się czas pracy przekraczający 36 lub 38 godzin tygodniowo. Za pracę po 21 otrzymamy podwójną stawkę.
Zgodnie z normami czas pracy nie powinien przekraczać 9 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Co ciekawe, osoby które pracują na noc lub o różnych porach mają prawo żądać skrócenia tygodnia pracy do 36 - 38 godzin.

Każdemu pracownikowi przysługuje 25 dni płatnego urlopu wypoczynkowego. W Norwegii wlicza się soboty do wymiaru urlopu. W okresie letnim każdy ma prawo do 3 tygodni urlopu bez przerwy. Norwegowie mają opinię uczciwych i dobrych pracodawców. Skandynawowie mają nieco odmienną mentalność niż Polacy. Większą wagę przywiązuje się do dokładności niż szybkości pracy.

{mospagebreak}

Zasady i warunki zatrudnienia:

Umowa o pracę:

Zarówno w przypadku posady stałej, jak i tymczasowej, pracownikowi przysługuje prawo do umowy o pracę. Osoba ubiegająca się o pracę powinna sprawdzić, czy wszystkie warunki
i zasady zatrudnienia oraz postanowienia umowy są dla niej zrozumiałe. Należy wyjaśnić wszystkie kwestie dotyczące zatrudnienia, w tym formę i częstotliwość wynagradzania oraz zasady wypowiadania umowy. Przykładową umowę o pracę można znaleźć pod adresem www.arbeidstilsynet.no.

Przed przyjęciem do pracy na etat, pracownik jest zazwyczaj zatrudniany na okres próbny, zgodnie z warunkami umowy pisemnej. Okres próbny wynosi maksymalnie sześć miesięcy i jest określany z góry. Zazwyczaj w okresie próbnym umowa może być rozwiązana przez pracownika lub pracodawcę z zachowaniem 14 dniowego okresu wypowiedzenia.

Tydzień roboczy w Norwegii wynosi maksymalnie 40 godzin, co daje średnią ośmiu godzin pracy przez pięć dni w tygodniu. Tydzień roboczy pracowników zmianowych jest o kilka godzin krótszy.

Większość urzędów jest czynna od 8:00 do 16:00. Godziny pracy mogą się różnić zależnie od rodzaju działalności/branży, więc niektóre firmy rozpoczynają działalność o 7 rano, a inne
o 9 rano. W przypadku pracy ponad 40 godzin tygodniowo, pracownikom przysługuje dodatek za nadgodziny w wysokości co najmniej 40 proc. Wypłacanie takiego dodatku nie jest jednak prawnie wymagane w przypadku kadry kierowniczej. Informacje na temat uregulowań w zakresie nadgodzin można uzyskać w Norweskiej Inspekcji Pracy.

Wynagrodzenie:

Zasadniczo kwota wynagrodzenia jest ustalana pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Oznacza to, że w przypadku członkostwa w związku zawodowym wynagrodzenie pracownika będzie ustalane według umownie uzgodnionych stawek. Dane statystyczne dotyczące wynagrodzeń w poszczególnych zawodach można znaleźć pod adresem www.ssb.no.

Ustawa o środowisku pracy:

Norwegia uchwaliła „Ustawę o środowisku i warunkach pracy”, która określa prawa oraz obowiązki pracowników i pracodawców. Celem ustawy jest ochrona pracowników przed urazami fizycznymi i psychicznymi oraz zapewnienie właściwych, bezpiecznych i zdrowych warunków pracy dla całego personelu. Ustawę można zamówić w witrynie internetowej Norweskiej Inspekcji Pracy. Pomoc na temat prawa pracy i dni wolnych dostępną w języku angielskim i innych językach można uzyskać w Norweskiej Inspekcji Pracy. Wszelkie wątpliwości dotyczące zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy należy najpierw zgłaszać przełożonym. W przypadku, gdy nie odniesie to skutku, należy się skontaktować osobą odpowiedzialną za zapewnienie bezpieczeństwa pracy (verneombud), przedstawicielem załogi (tillitsvalgt) lub związkiem zawodowym. Jeśli nie można znaleźć zadowalającego rozwiązania, należy się skontaktować z Norweską Inspekcją Pracy (Arbeidstilsynet) w celu uzyskania porad i pomocy.

{mospagebreak}

Podatki:

W Norwegii obowiązuje podatek progresywny. Oznacza to, że stawki podatku wzrastają wraz z wysokością dochodu. Po rozpoczęciu pracy trzeba jak najszybciej postarać się o kartę podatkową. Dopóki nie dostarczymy jej pracodawcy, ten będzie zmuszony odprowadzać aż 50 proc. naszych zarobków na zaliczkę z tytułu należnego podatku. Kartę podatkową dostaniemy po zgłoszeniu się do urzędu podatkowego. W tym celu musimy przedstawić tam nasz numer identyfikacyjny. Numer identyfikacyjny otrzymuje się po otrzymaniu pozwolenia na pracę. Osoby pracujące w Norwegii na podatki przeznaczają średnio 30 proc. Stawka podatku zawiera jednak także ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Podatek dla każdego wyliczany jest indywidualnie. Uwzględniane są rozmaite czynniki. Wysokość podatku wynika z kalkulacji wysokości oczekiwanego dochodu. Płaci się go w roku bieżącym. Podatek VAT jest w Norwegii wysoki. Wynosi 24 proc. na większość towarów i usług.

Norwegia przestrzega dwustronnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, zawartych z innymi krajami EOG. System podatkowy ma charakter powszechny, tzn. osoba zatrudniona przez norweskiego pracodawcę musi płacić podatek w Norwegii. W przypadku osób zamieszkujących w Norwegii krócej niż sześć miesięcy, mają zastosowanie specjalne przepisy podatkowe. Dodatkowe informacje można uzyskać w Urzędzie Podatkowym w kraju zamieszkania. Pracodawca jest zobowiązany dokonać potrącenia na podatek przed wypłatą pensji. Właściwy norweski Urząd Podatkowy wystawia na żądanie zatrudnionego kartę rozliczeń podatkowych, którą należy bezzwłocznie przekazać pracodawcy. Karta rozliczeń podatkowych podaje, jaki procent wynagrodzenia pracownika ma zostać potrącony przez pracodawcę na rzecz podatku. W przypadku podjęcia pracy bez karty rozliczeń podatkowych, pracodawca jest zobowiązany do potrącenia 50 proc. wynagrodzenia tytułem podatku. Zazwyczaj jest to kwota wyższa od tej, jaka zostałby potrącona na podstawie karty rozliczeń podatkowych, a nadpłata zwracana jest w kolejnym roku. Informacje o wysokości podatku zapłaconego w danym miesiącu znajdują się na odcinku wypłaty. Wysokość podatku do zapłacenia zależy od wysokości zarobków i wszelkich ulg podatkowych. W przypadku Norwegii stanowi on zazwyczaj około jedną trzecią kwoty wynagrodzenia brutto. Składka na rzecz Systemu Krajowego Zakładu Ubezpieczeń jest wliczona w kwotę podatku. Witryna internetowa Norweskiej Administracji Podatkowej zawiera „kalkulator podatkowy” (tylko
w języku norweskim).

Podatnicy są klasyfikowani w dwóch kategoriach:

Klasa 1 obejmuje osoby o wolnym stanie cywilnym i większość par małżeńskich, w których oboje małżonkowie mają źródło przychodu.

Klasa 2 obejmuje rodziców samotnie wychowujących dzieci i pary małżeńskie, w których tylko jedno z małżonków ma źródło dochodu. Osobom czasowo mieszkającym w Norwegii może przysługiwać standardowe zwolnienie od podatku w wysokości 10 proc., w roku 2007 maksymalnie 40 000 koron norweskich. Oznacza to, że przed naliczeniem stopy podatkowej od kwoty zarobków brutto potrąca się 10 proc. Powyższe zwolnienie ma zastosowanie tylko do osób przebywających w Norwegii krócej niż dwa lata. Osoba, która spełnia ten wymóg powinna przy ubieganiu się o kartę rozliczeń podatkowych zapytać o prawo do zwolnienia
z podatku we właściwym Urzędzie Podatkowym.

Deklaracja podatkowa

W Norwegii podatek jest naliczany na podstawie dochodu osiąganego w danym roku, tzn. potrącenia z pensji stanowią zaliczki z tytułu przewidywanej kwoty należnego podatku. Do 30 kwietnia każdego roku pracownik jest zobowiązany złożyć deklarację podatkową. Deklaracja ta jest zazwyczaj wcześniej wypełniana przez Urzędy Podatkowe i przesyłana na adres płatnika w kwietniu. Przed odesłaniem deklaracji do urzędu podatkowego należy sprawdzić wszystkie dane w formularzu. W tym celu należy zapoznać się z deklaracją płatności
i potrąceń, wystawianą przez pracodawcę oraz innymi odpowiednimi dokumentami z banku itp. Wraz z formularzem deklaracji podatkowej płatnik podatku otrzymuje również ulotkę w języku norweskim, zawierającą instrukcje wypełniania formularza. Po pomoc przy wypełnianiu deklaracji podatkowej można się również zwrócić do lokalnego Urzędu Podatkowego. Aktualne stawki podatkowe i wysokości ulg oraz dodatkowe informacje dotyczące opodatkowania można uzyskać w Centralnym Biurze Podatkowym dla Cudzoziemców (Sentralskattekontoret for Utenlandssaker) lub w Urzędzie Podatkowym
w Oslo (Oslo Likningskontor).

{mospagebreak}

Urlopy:

Na podstawie „Ustawy o urlopach wypoczynkowych”, pracownikom przysługuje prawo do 21 dni urlopu w roku. Jednakże większość pracowników ma prawo do 25 dni urlopu. Nie jest to jeszcze ustawowe prawo, lecz porozumienie pomiędzy partnerami społecznymi wynikające z uzgodnień płacowych. Osobom powyżej 60 roku życia przysługuje prawo do dodatkowego tygodnia urlopu wypoczynkowego.

Urlop wypoczynkowy:

Ustawa o urlopach wypoczynkowych zapewnia pracownikom prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego i prawo do wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Każdy ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 25 dni roboczych w ciągu jednego roku urlopowego (pokrywającego się z rokiem kalendarzowym). Soboty liczą się także jako dni robocze, chociaż normalnie są wolne od pracy. Pracownicy powyżej 60 lat mają prawo do jednego dodatkowego tygodnia urlopu (6 dni). Prawo do wynagrodzenia za czas urlopu wypracowuje się w roku kalendarzowym przed rozpoczęciem danego roku urlopowego.

Wynagrodzenie za czas urlopu wynosi 10,2 proc. pensji w roku poprzedzającym rok urlopowy. W przypadku osób, które mają powyżej 60 lat kwota ta jest podwyższona o 2,3 proc. od wysokości pensji. O terminie wykorzystania urlopu ma prawo decydować pracodawca ale ma on również obowiązek przedyskutowania tego z pracownikiem. W okresie od 1 czerwca do 30 września każdy ma prawo do wzięcia 3 tygodni urlopu bez przerw. Można zażądać wykorzystania reszty przysługującego urlopu w całości. Można wymagać również od pracodawcy poinformowania o rozpoczęciu okresu wykorzystania urlopów wypoczynkowych na dwa miesiące naprzód.

Prawo do wynagrodzenia w okresie urlopu wypoczynkowego musi zostać nabyte w roku kalendarzowym poprzedzającym rok skorzystania z takiego urlopu. Osoba, która była bezrobotna w poprzednim roku kalendarzowym, również ma prawo do urlopu, jednak bez prawa do wynagrodzenia w tym okresie (tzn. przysługuje jej prawo do urlopu bezpłatnego). Kwota wynagrodzenia w okresie urlopu jest zależna od wynagrodzenia za pracę (płacy, itp.) w poprzednim roku. W obliczeniach nie uwzględnia się wszystkich płatności. Odcinek wypłaty informuje pracownika o uzyskanej kwocie wynagrodzenia w okresie urlopu.

Wynagrodzenie w okresie urlopu odpowiada 10,2 proc. normalnego wynagrodzenia
w poprzednim roku. W przypadku pracowników powyżej 60 roku życia, stawka ta wynosi 12,5 proc. W przypadku osób objętych postanowieniami układów zbiorowych pracy przyznających piąty tydzień urlopu, standardowa stawka wynosi 12 proc., a w przypadku pracowników powyżej 60 roku życia – 14,3 proc. (stan na 2007 rok). Jeżeli umowa o pracę zostanie rozwiązana, należne świadczenia z tytułu płatnego urlopu są wypłacane wraz
z ostatnią wypłatą wynagrodzenia. Pomoc na temat prawa pracy i dni wolnych w różnych wersjach językowych można uzyskać w Norweskiej Inspekcji Pracy. Dodatkowe informacje można także uzyskać, kontaktując się ze związkiem zawodowym.

Urlop macierzyński:

Może trwać nawet 12 miesięcy. Można wybierać pomiędzy dwoma wariantami: 100 proc. pensji przez 42 tygodnie, bądź 80 proc. przez cały rok.

Urlop dla ojców:

Od 1993 r. wprowadzona została instytucja "father quota" obejmująca cztery tygodnie urlopu - dla ojców, którą rodzina może stracić, jeśli ojciec nie zdecyduje się na jego wykorzystanie. Pozostałą część urlopu macierzyńskiego rodzice mogą wykorzystać dzieląc się nim. Jeśli matka jest kobietą samotnie wychowującą dziecko (lub jeśli ojciec dziecka nie ma uprawnień rodzicielskich) to oczywiście urlop w całości może wykorzystać matka. W 1996 roku 73 proc. matek było uprawnionych do płatnych urlopów macierzyńskich, z czego 67 proc. wybrało urlop 52-tygodniowy z zachowaniem 80 proc. wynagrodzenia. Warunkiem uzyskania świadczeń prorodzinnych jest pozostawanie matki w stosunku zatrudnienia przez co najmniej sześć miesięcy w ciągu ostatnich dziesięciu miesięcy przed porodem. A jej dochód, w okresie, w którym prawa rodzicielskie są skumulowane, musi przekraczać minimum, to jest połowę rocznej kwoty bazowej ubezpieczenia społecznego. Planując więc skorzystanie z urlopu macierzyńskiego - przyszła matka (lub przyszły ojciec) powinna zasygnalizować ten zamiar pracodawcy i wcześniej wykorzystać przysługujący jej (lub mu) urlop wypoczynkowy.
Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, przez dwa lata (104 tygodnie) matka podlega szczególnej ochronie w zakładzie pracy polegającej na redukcji czasu pracy. Czas pracy, po redukcji może wynosić: 50, 60, 75, 80, 90 proc czasu pracy lub pełny czas, jeśli tak życzy sobie matka, może także być zredukowany o ponad 50 proc., jeśli tak życzy sobie matka.

Wynagrodzenie w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego oblicza się według zasad obowiązujących przy obliczaniu zasiłku chorobowego. To świadczenie dla rodziców jest regulowane przepisami prawa i nie może przekraczać sześciokrotnej wysokości kwoty bazowej ubezpieczenia społecznego. Natomiast możliwość pełnego wynagrodzenia za okres urlopu macierzyńskiego zależy od pracodawcy. Obecność dziecka w rodzinie, to nie zawsze to samo co przyjście dziecka na świat w tej rodzinie. Rodzina może bowiem powiększyć się w związku z adopcją dziecka. Przy czym świadczenia "macierzyńskie" nie mają zastosowania w odniesieniu do adopcji dziecka współmałżonka. Warunki wstępne wskazane wyżej oboje rodzice muszą spełnić, ale wymiar urlopu jest inny: trwa 39 tygodni (195 dni)
z zachowaniem wynagrodzenia w wysokości 100 proc. lub 245 dni - z zachowaniem wynagrodzenia 80 proc. Jeśli kilkoro dzieci zostało adoptowanych w tym samym czasie, urlop obejmuje po 25 dni na każde dziecko - 100 proc. odpłatnością lub 35 dni - ze zredukowaną odpłatnością. Oczywiście rodzicom przysługuje bezpłatny urlop rodzicielski
w wymiarze, jeden rok na każde z dzieci (po zakończeniu urlopu macierzyńskiego), dwa lata dla osoby samotnie wychowującej dziecko.

Rodzicom przysługują dni wolne w przypadku choroby dziecka: w wieku poniżej 12 lat lub dziecka chronicznie chorego (na przewlekłą chorobę) albo niepełnosprawnego poniżej
16 roku życia. Każde z rodziców jest uprawnione do skorzystania z płatnego okresu nieobecności w pracy do 10 dni w ciągu roku. Rodzice, którzy sprawują opiekę nad dwojgiem dzieci są uprawnieni do korzystania z 15 dni płatnej nieobecności w pracy. Osoba samotnie wychowująca dziecko (bez względu na płeć tej osoby) - z 20 dni, a wychowująca dwoje dzieci - z 40 dni. Szczególne przepisy chronią kobiety przed rozwiązaniem umowy o pracę
w sytuacji, gdy: jest ona w ciąży - rozwiązanie jest możliwe, ale pracodawca musi udowodnić, że przyczyną rozwiązania nie była ciąża kobiety, w przypadku adopcji dziecka i w czasie urlopu wychowawczego, zwłaszcza w ciągu pierwszego roku korzystania z takiego urlopu. Oczywiście kobietom gwarantuje się możliwość powrotu, po zakończeniu urlopu wychowawczego, na poprzednio zajmowane stanowisko pracy.

{mospagebreak}

Systemy ubezpieczeń:

Wszystkie osoby pracujące i płacące podatki w Norwegii są automatycznie objęte ubezpieczeniem społecznym. Stawki ubezpieczeniowe stanowią część podatku i wynoszą do 7,8 proc. potrącanego podatku (dane ze stycznia 2007). Składka jest potrącana z pensji przez pracodawcę. Również osoby niezatrudnione w Norwegii, lecz posiadające prawo pobytu na okres co najmniej jednego roku, są automatycznie objęte systemem ubezpieczenia społecznego. Świadczenia przyznawane w ramach ubezpieczenia społecznego obejmują emerytury, renty inwalidzkie, leczenie rehabilitacyjne, odszkodowania za obrażenia powstałe w wyniku wypadku przy pracy, zasiłki dla samotnych rodziców, zasiłki na dziecko, płatny urlop macierzyński i inne.

Wypłata zasiłku dla bezrobotnych z innego kraju EOG podczas poszukiwania pracy w Norwegii (E-303):

Bezrobotni, którym w kraju zamieszkania zasiłek dla bezrobotnych przysługiwał przez okres co najmniej czterech tygodni przed jego opuszczeniem, mogą skorzystać z przeniesienia takiego zasiłku i jego wypłaty w Norwegii. Osoby te powinny poinformować lokalny Urząd Pracy w swoim kraju o zamiarze poszukiwania pracy w Norwegii. Konieczne będzie wypełnienie standardowego formularza, który zostanie przekazany do Urzędu Pracy odpowiednio wcześnie przed wyjazdem. Każda osoba, której w kraju zamieszkania wypłata zasiłków przysługuje przez okres trzech miesięcy, otrzyma przed wyjazdem do Norwegii formularz E-303. Po przybyciu do Norwegii należy przedłożyć powyższy formularz
w najbliższym biurze pośrednictwa pracy, celem rejestracji w ciągu 7 dni od opuszczenia kraju stałego zamieszkania. Należy pamiętać o zabraniu pieniędzy w kwocie zapewniającej utrzymanie w Norwegii przez okres oczekiwania na wypłatę pieniędzy z zasiłku. Zgodnie
z obowiązującym ustawodawstwem, w przypadku rejestracji po okresie 7 dni od opuszczenia kraju zamieszkania, zasiłek będzie naliczany od daty rejestracji. Należy pamiętać
o konieczności przystosowania się do nowych przepisów i procedur, przestrzegania prawa norweskiego, wymogów dotyczących zgłoszeń i innych procedur obowiązujących
w Norwegii.

W przypadku nie znalezienia pracy w Norwegii, osoba, która jej poszukiwała i otrzymywała zasiłek dla bezrobotnych z innego kraju EOG, musi wrócić do kraju zamieszkania przed upływem trzech miesięcy, aby zachować prawo do zasiłków.

Przeniesienie zasiłku dla bezrobotnych z innego kraju EOG (E-301):

Osoba, która staje się bezrobotna w Norwegii, a zarazem nie spełnia lokalnych wymogów by otrzymać zasiłek dla bezrobotnych, może ubiegać się o przeniesienie wszelkich praw, uzyskanych przez nią w innym kraju EOG, do Norwegii. W takim przypadku wymagany jest formularz E-301 wydany w kraju, gdzie osoba ta pracowała przez okres ostatnich 3 lat. Wniosek dotyczący zasiłku dla bezrobotnych należy składać w lokalnym biurze pośrednictwa pracy w Norwegii. Osoba planująca wyjazd z Norwegii i potrzebująca norweski formularz
E-301, powinna się skontaktować z lokalnym biurem pośrednictwa pracy celem otrzymania formularza aplikacyjnego. Informacje o formularzu E-301 można uzyskać w biurach pośrednictwa pracy krajów EOG.

Zasiłek dla bezrobotnych w Norwegii:

W przypadku utraty pracy należy bezzwłocznie zgłosić się do lokalnego biura pośrednictwa pracy. Osoba pozostająca bez pracy otrzymuje prawo do zasiłku dla bezrobotnych (dagpenger), pod warunkiem uzyskania prawa do takiego świadczenia (lub przeniesienia takiego prawa z innego kraju). Dodatkowe informacje można uzyskać w lokalnym biurze pośrednictwa pracy. Można się również zarejestrować jako osoba poszukująca pracy
w serwisie internetowym pod adresem www.nav.no.

Norweski System Ubezpieczenia Społecznego (Folketrygden):

Powyższa usługa jest dostępna tylko w języku norweskim i wymagane jest posiadanie norweskiego numeru ID lub numeru D. Osoba, która znalazła się na przymusowym urlopie bezpłatnym, powinna skontaktować się z najbliższym biurem pośrednictwa pracy celem uzyskania informacji o prawie do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych.

Ubezpieczenie społeczne:

Przepisy EOG porządkują w poszczególnych krajach członkowskich prawa dotyczące ubezpieczenia społecznego tak, aby zapewnić ciągłość ubezpieczenia. Podstawowym celem przepisów EOG jest zapewnienie, że dana osoba nie zostanie pozbawiona świadczeń, której jej przysługują. Osoby pracujące w Norwegii (a zasadniczo także ich najbliższa rodzina) mają te same prawa, co obywatele norwescy. W odpowiednich przypadkach przysługują im ubezpieczenia społeczne na wypadek choroby bądź inwalidztwa, zasiłki macierzyńskie, opiekuńcze oraz emerytury. W Norwegii wszystkie osoby mieszkające na stałe w tym kraju mają prawo do korzystania z usług lekarza rodzinnego, wyznaczonego do udzielania konsultacji medycznych (Fastlegeordning). Dodatkowe informacje o tym systemie
i o sposobie rejestracji u danego lekarza można uzyskać pod adresem internetowym www.nav.no lub w okręgowym biurze koordynacji służb medycznych (fastlegekontor) pod numerem telefonu: +47 810 59 500.

Więcej informacji na temat ubezpieczeń społecznych można uzyskać w biurze pośrednictwa pracy lub w witrynie www.nav.no. Informacje w języku norweskim można również uzyskać w pod numerem infolinii biura pośrednictwa pracy: Tel: +47 810 33 810.

Obrażenia powstałe w wyniku wypadku przy pracy:

Osoby zatrudnione w Norwegii podlegają ustawodawstwu o obowiązkowym ubezpieczeniu od obrażeń powstałych w wyniku wypadku przy pracy. Oznacza to, że osoby te są ubezpieczane przez pracodawcę na wypadek jakiegokolwiek wypadku przy pracy. W razie wypadku przy pracy osoba poszkodowana (lub jej pracodawca) powinna się skontaktować
z Norweską Inspekcją Pracy.

Ubezpieczenie zdrowotne:

Najlepszym rozwiązaniem jest wykupienie ubezpieczenia kosztów leczenia oraz NW (od następstw nieszczęśliwych wypadków) jeszcze przed planowanym wyjazdem za granicę.
Należy również przed wyjazdem, zwrócić się do NFZ (dokładniej w oddziale wojewódzkim NFZ adekwatnym do miejsca zamieszkania) o wydanie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ), która od 1 stycznia 2006 roku zastąpiła formularz E 111. Karta uprawnia osobę do korzystania ze świadczeń zdrowotnych w innych niż Polska państwach Unii.

Na karcie umieszczone są dane osobowe, data urodzenia, numer PESEL, numery identyfikacyjne instytucji wydającej kartę oraz samej karty, datę ważności dokumentu. Wzór Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego jest identyczny dla każdego państwa UE (wniosek o wydanie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego do pobrania na stronie NFZ http://www.nfz.gov.pl/new/art/1819/wniosek_o_wydanie_ekuz.pdf.

{mospagebreak}

Emerytury:

Osoby, które pracowały w przynajmniej dwóch krajach EOG, mogą gromadzić prawa do emerytur z poszczególnych krajów. Dodatkowych informacji udziela biuro pośrednictwa pracy lub jego zagraniczna sekcja (NAV Utland).

Uznawanie dyplomów:

Norweska Agencja ds. Zapewnienia Jakości w Edukacji (NOKUT) udziela informacji
o uznawalności wykształcenia wyższego zdobytego za granicą. Do agencji NOKUT należy składać wnioski o uznanie zagranicznego stopnia naukowego/ dyplomu. NOKUT współpracuje z siecią podobnych ośrodków w innych krajach członkowskich UE/EOG. Dodatkowe informacje i formularze aplikacyjne można uzyskać, kontaktując się z agencją. Zapytania dotyczące uznawalności danego rodzaju wykształcenia wyższego, nabytego
w innym kraju członkowskim UE/EOG, można również kierować bezpośrednio do właściwej uczelni/ uniwersytetu w Norwegii. Informacje ogólne dotyczące uznawalności wykształcenia średniego/wyższego nabytego za granicą można również uzyskać w Ministerstwie Oświaty (Statens utdanningskontor) w danym kraju. Informacje o kształceniu zawodowym są udzielane przez „zarząd regionalny”/ „Urząd ds. Kształcenia Zawodowego” w administracji okręgowej (Yrkesopplærings nemda/fagopplæringskontoret).Adresy i numery telefonów administracji okręgowych można znaleźć pod adresem www.norge.no. Zazwyczaj uznanie wykształcenia w dowolnym kraju UE/EOG będzie honorowane w innych krajach członkowskich bez konieczności dodatkowej oceny.

Autoryzacja i potwierdzenie:

• Statens Autorisasjonskontor For Helsepersonell (SAFH) — biuro ds. autoryzacji personelu medycznego udziela uprawnień do pracy w sektorze świadczeń medycznych.
• Kredittilsynet — norweski organ nadzoru finansowego, udziela upoważnień księgowym, agnetom nieruchomośći, agencjom egzekucji długów i specjalistom ds. rachunkowości.
• Mattilsynet — urząd ds. żywności, udziela uprawnień weterynarzom i biologom morskich.
• Tilsynsradet for advokatvirksomhet — organ nadzorczy ds. praktyk prawnych, udziela upoważnień dla prawników.
• Sjøfartsdirektoratet — urząd ds. morskich, udziela upoważnień dla wielu zawodów w sektorze morskim.
• Luftfartstilsynet – urząd ds. lotniczych udziela upoważnień pilotom i technikom lotniczym.

Niepełnosprawni:

W Norwegii, najwięcej niepełnosprawnych pracuje i utrzymuje się z własnej pracy, na własny rachunek.

Życie codzienne:

Przebywając w Norwegii starajmy nie przeliczać wszystkiego na złotówki. Może to doprowadzić do nieprzyjemnych wniosków. Jest to bowiem bardzo drogi kraj, a Oslo jest jedną z najdroższych stolic świata. Przeciętne ceny są o 200 - 300 proc. wyższe niż w naszym kraju. Za norweską koronę płacimy obecnie około 0,465 złotego. Oto kilka przykładowych cen: chleb to 10 - 25 kr, mleko – 10 kr, jogurt – 5 kr, piwo 0,33 l to 20 - 45 kr, 1 kg mięsa – 100 kr, czekolada – 20 kr. Nie oznacza to, że nie znajdziemy tańszych produktów. Jak
w każdym zachodnioeuropejskim kraju taką szansę mamy w supermarketach. Niektóre produkty kupimy tam po niższych cenach. Drugi znaczący wydatek to wynajem mieszkania lub domu. W niektórych częściach Norwegii trudno będzie nam znaleźć mieszkanie. Te, które znajdziemy są często duże i o wysokim standardzie, a to zwiększa koszty. Norwegia to zimny kraj. Dlatego niebagatelnym wydatkiem jest ogrzewanie. Za wynajęcie mieszkania zapłacimy 5 - 7 tys. koron. Za lokum o niższym standardzie lub pokój przyjdzie nam zapłacić około
3 tys. koron.

Transport jest drogi. Za przejazd autobusem na odcinku 200 km zapłacimy ponad 100 zł. Jest to kraj rozciągający się na dużym obszarze. Warto zainteresować się ofertą tanich przewoźników lotniczych. Oferują często niższe ceny niż przewoźnik kolejowy. Północ kraju nie posiada linii kolejowych. Norwegia ma bardzo długie i urozmaicone wybrzeże. Dlatego warto zainteresować się transportem morskim.

Oferta operatorów telefonicznych umożliwia tanie rozmowy. Obejmują one także połączenia do Polski. Najbardziej opłacalne są karty pre-paid do telefonów komórkowych. Wykupienie karty kosztuje około 200 koron, z czego 100 przeznaczone jest na rozmowy. Kolejne karty to wydatek od 100 do 500 koron. Koszt minuty połączenia do Polski to od 1 do 5 koron w zależności od operatora. Warta uwagi jest oferta operatora Lebara Mobile. Pozwala dzwonić na polskie telefony stacjonarne za niecałą koronę.

{mospagebreak}

Przydatne adresy:

Ambasada RP w Oslo
Olav Kyrres Plass 1
0244 OSLO
Tel.: (0047) 24 110 850/851/852/870
Fax: (0047) 22 444 839
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Internet:

• www.politi.no
• www.norway.info/europe.htm.
• www.nav.no
• eures.europa.eu
• www.gulesider.no
• www.udi.no/,
• www.aetat.no/,
• www.arbeidstilsynet.no/,
• www.skatteetaten.no/