Karl Schlögel, Terror i marzenie. Moskwa 1937

• komunizm
• moskwa
• rosja

Rok 1937 jest w historii Rosji, a konkretniej ZSRR momentem pełnym sprzeczności. Z jednej strony Kreml chce pokazać nowoczesne, rozwijające się państwo stojące w opozycji do kapitalistycznego Zachodu, obchodzące dwudziestolecie wybuchu rewolucji. Z drugiej strony to okres trwania wielkiego terroru w ZSRR, jak określa się działania władz partii komunistycznej wobec własnych obywateli. W tym roku aresztowano ponad dwa miliony ludzi, zamordowano 700 000, do rozbudowujących się łagrów i obozów pracy zesłano kolejne 1,3 mln osób. W tym wszystkim Karl Schlögel prezentuje nam obraz stolicy ZSRR, Moskwy.

Jak pisze niemiecki historyk i autor książki: „Do Moskwy prowadzi w 1937 r. nadal wiele dróg. I jest ona miastem postrzeganym w perspektywie niepodzielonego świata, o czym świadczy przebieg frontów podczas wojny domowej w Hiszpanii, Wystawa Światowa w Paryżu oraz rozliczne związki z Ameryką. Na Moskwę w 1937 r. spoglądano z wielu perspektyw: powracającego do ojczyzny emigranta, antyfaszystowskiego intelektualisty, który w kraju udzielającym mu schronienia próbuje zrozumieć to, co się dzieje wokół niego. A także z perspektywy zagranicznych dyplomatów i korespondentów prasowych. Oni wszyscy – na różne sposoby, jako uczestnicy, a może jeszcze dosłowniej jako ofiary – biorą udział w wielkim ruchu, w który zostają wciągnięci i który skończy się dopiero w 1938 r. w owych latach, co szybko sobie uświadamiamy podczas naszej wędrówki, miasto jest jednym wielkim placem budowy, miastem w nieustannym ruchu.”

Książka poprzez przybliżanie nam kolejnych połączonych ze sobą i spójnych epizodów ukazuje nam pełne spektrum ówczesnego moskiewskiego życia. Dowiadujemy się zarówno o procesach pokazowych, specyficznym rozumieniu tajności wyborów przez radzieckich komunistów, spoglądamy na Moskwę, jako na ogromny plac budowy socjalistycznego społeczeństwa, jak i o warstwie kulturalnej ówczesnej stolicy, jej dyplomatycznych zabiegach i tytułowych marzeniach ukrytych pod płaszczem strachu przed terrorem.

Karl Schlögel dokonał rzeczy rzadko spotykanej. Napisał książkę historyczną, zawierającą wszystkie wyznaczniki publikacji naukowej, którą czyta się jednak jak najlepszą powieść. Przechodzimy przez kolejne rozdziały książki zafascynowani opisem zdarzeń, przestrzeni i emocji przedstawianych postaci w napięciu czekając na kolejne wydarzenia. Dobór przykładów, selekcja ogromu materiału źródłowego oraz literacki język są jedną z najmocniejszych stron Terroru i marzenia.

Karl Schlögel, Terror i marzenie. Moskwa 1937, Wydawnictwo Poznańskie 2012, ss.701.