Szwedzkie partie skrajnie prawicowe i wzrost ich znaczenia w Riksdagu

• riksdag
• skrajna prawica
• szwecja

     Stabilność szwedzkiego systemu politycznego przekłada się na ogólnospołeczny dobrobyt, którego powstanie możliwe było głównie dzięki dominacji partii lewicowych oraz niejednokrotnego ogólnoparlamentarnego konsensusu. W wyniku kryzysów ekonomicznych następujących od lat 70’ XX wieku model ten poważnie się zachwiał. Coraz częściej do głosu zaczęły dochodzić środowiska skrajnie prawicowe, reprezentowane w szwedzkim parlamencie przez partie Nowa Demokracja (Ny Demokrati, NyD) oraz Szwedzkich Demokratów (Sverigedemokraterna, SD). Celem referatu będzie odpowiedź na pytania: co określa się w Szwecji mianem „skrajności poglądów”?; jak funkcjonowały i funkcjonują ugrupowania ultraprawicowe w Szwecji?; jak odnoszą się one do socjalnego bezpieczeństwa i liberalizmu światopoglądowego oraz obyczajowego?

Na wstępie autor pragnie zaznaczyć, iż artykuł nie ma na celu kompleksowego opisu, wyjaśnienia genezy, historii, charakterystyki i ewolucji partii, organizacji skrajnie prawicowych w Szwecji. Jest to zbyt obszerna tematyka, która wymaga znacznie szerszego oglądu i zdecydowanie przewyższa wymogi edytorskie jednego artykułu naukowego. Dlatego autor postanowił skupić się na dwóch partiach, które zaznaczyły lub zaznaczają swoją obecność w szwedzkim parlamencie i tle historycznym powiązanych z nimi wydarzeń.  

Wyniki wyborów do szwedzkiego parlamentu (szw. Riksdag) w 2014 roku okazały się przełomowymi z kilku względów. Przede wszystkim do władzy powróciły ugrupowania lewicowe na czele ze Szwedzką Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą (szw. Socialdemokraterna, SAP), która po ośmioletniej przerwie ponownie umieściła na stanowisku Premiera swojego Przewodniczącego – Stefana Löfvena. O znaczeniu Socjaldemokratów dla szwedzkiego parlamentaryzmu świadczy mnogość kadencji, w których tworzyli lub współtworzyli rząd (tab. 1). W dodatku, ku kontestacji wielu środowisk politycznych i społecznych, do Riksdagu dostało się już po raz drugi z rzędu ugrupowanie Szwedzkich Demokratów (szw. Sverigedemokraterna, SD). Tym razem z wynikiem 12,9 proc., stając się tym samym trzecią siłą w szwedzkim parlamencie.  

Jaka jest geneza i historia powstania Szwedzkich Demokratów? Dlaczego niemalże od samej chwili powstania tej partii jest ona marginalizowana i alienowana przez prawe oraz lewe skrzydła systemu partyjnego? Dlaczego większość wypowiedzi przewodniczącego SD Jimmiego Åkessona zakrawa na skandal? Dlaczego mimo ekstremalnie niekorzystnej sytuacji politycznej Sverigedemokraterna zyskuje coraz większe poparcie? Odpowiedzi na te pytania wymagają głębszej analizy całego systemu partyjnego w Szwecji, tła historycznego wydarzeń kształtujących ów system po 1945 roku, zbadania obyczajowości samych Szwedów oraz charakterystycznych dla tego skandynawskiego kraju zachowań wyborczych.

Imię i nazwisko Premiera	Partia/partie partycypujące u władzy	Lata urzędowania
Per Albin Hansson	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1945-1946
Tage Erlander	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1946-1951
Tage Erlander	Koalicja Socjaldemokratyczno-Agrarna (SAP oraz Liga Chłopska[1])	1951-1957
Tage Erlander	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1957-1969
Olof Palme	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1969-1976
Thorbjörn Fäldin	Koalicja Partii Centrum, Umiarkowanej Partii Koalicyjnej i Ludowej Partii Liberałów	1976-1978
Ola Ullsten	Ludowa Partia Liberałów	1978-1979
Thorbjörn Fäldin	Koalicja Partii Centrum, Umiarkowanej Partii Koalicyjnej i Ludowej Partii Liberałów	1979-1981
Thorbjörn Fäldin	Koalicja Partii Centrum i Ludowej Partii Liberałów	1981-1982
Olof Palme	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1982-1986
Ingvar Carlsson	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1986-1991
Carl Bildt	Koalicja Umiarkowanej Partii Koalicyjnej, Ludowej Partii Liberałów, Partii Centrum i Chrześcijańskich Demokratów	1991-1994
Ingvar Carlsson	Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza	1994-1996
Göran Persson	Koalicja Szwedzkiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej, Partii Lewicy i Partii Zielonych	1996-2006
Fredrik Reinfeldt	Koalicja Umiarkowanej Partii Koalicyjnej, Ludowej Partii Liberałów, Chrześcijańskich Demokratów i Partii Centrum	2006-2014
Stefan Löfven	Koalicja Szwedzkiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej i Partii Zielonych	2014 - nadal

      Począwszy od zakończenia II wojny światowej do roku 2014 (69 lat) Socjaldemokraci nie byli u steru władzy jedynie przez 17 lat (1976-1982, 1991-1993, 2006-2014). Co ważne, za każdym razem kiedy udało im się tworzyć lub współtworzyć rząd, to oni dominowali w nim obsadzając stanowiska premiera oraz większości ministerstw. Aż do 1973 roku skutecznie wykorzystywali powojenną koniunkturę gospodarczą w celu budowania Domu Ludu . Owa wizja państwa, jakim stać miała się Szwecja, zakładała zrównoważony rozwój wszystkich regionów w myśl zasad uniwersalizmu, poszanowania praw człowieka, wyrównywania szans dostępu do edukacji i świadczeń socjalnych. Należy zdawać sobie sprawę, iż wielokrotnie Socjaldemokraci tworzyli rządy mniejszościowe (wyjątkiem w tym okresie był rok 1968, w którym SAP zdobyła 50,1 proc. głosów), dlatego też decydującym dla implementowania lub zaniechania wdrażania reform był konsensus.

     Podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej w latach 1950. i 1960. Szwecja przeżywając czas silnego rozwoju gospodarczego prowadziła politykę aktywnej rekrutacji pracowników cudzoziemskich. Od 1954 r. państwa skandynawskie utworzyły wspólny rynek pracy, co w praktyce oznaczało, że obywatele Szwecji, Danii, Norwegii i Islandii (później także Finlandii) mogli swobodnie osiedlać się i pracować w tych krajach bez dodatkowych pozwoleń. W latach 1960. i 1970. pracownicy byli aktywnie rekrutowani z takich państw jak Holandia, Włochy, Austria, Niemcy, Grecja, a później także z Jugosławii i Turcji. W przeciwieństwie do Niemiec, Austrii czy Holandii od początku założeniem polityki szwedzkiej nie był system krótkookresowej imigracji zarobkowej, ale migracja długookresowa i osiedleńcza, stąd od początku dużą wagę przywiązywano do aktywnych działań na rzecz integracji imigrantów .
     Porządek został zburzony w 1973 roku. W czasie trwania wojny Jom Kippur państwa arabskie zrzeszone w OPEC (Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową)  zadecydowały się wstrzymać eksport do państw popierających Izrael w konflikcie izraelsko-egipskim. Tym samym drastycznie wzrosły ceny ropy naftowej będącej surowcem strategicznym dla wzrostu gospodarek krajów wysoko rozwiniętych. Zakończył się tym samym okres beztroskiego, niezachwianego rozwoju gospodarczego w wyniku powojennej koniunktury. Realia globalne wymusiły na rządach wielu państw daleko idące reformy. W Szwecji coraz częściej dostrzegano konieczność liberalizacji rozrośniętych organów państwa opiekuńczego, wysokości i ilości świadczeń socjalnych, a nade wszystko – konstytucji dostosowanej do powojennych realiów.
     Jak zauważa Lars O. Lagerqvist: „do 1970 roku w Szwecji obowiązywała forma rządu z 1809 roku, ustawa o sukcesji z 1810 roku, ordynacja wyborcza z 1866 roku i rozporządzenie o wolności druku z 1949 roku, które zastąpiło inny akt prawny z 1812 roku” . Przygotowania do wprowadzenia zmian następowały już w końcu lat 50’. W wyniku prac sukcesywnie powstających komisji  w 1970 roku w życie zaczęły wchodzić nowe akty prawne, które uczyniły parlament unikameralnym. Ponadto ustalono, iż w dniu wyborów parlamentarnych, przeprowadzane będą jednocześnie wybory do rad wojewódzkich i rad gminnych (a kadencje trwać będą 3 lata ). Król stracił większość swoich formalnych uprawnień na rzecz rządu. Od tej pory obowiązek wyznaczania premiera spoczął na Talmanie (przewodniczącym parlamentu). Posiedzenia Rady Królewskiej zastąpiono cotygodniowymi posiedzeniami rządu. Król jest jedynie informowany o postępach prac. Pełni głównie funkcje reprezentatywne. Ustalono również próg wyborczy, który do dziś wynosi 4% w wyborach ogólnokrajowych lub próg 12% głosów w przynajmniej jednym okręgu wyborczym.       
     Szwecja jest państwem, w którym głębokie reformy systemu politycznego zachodzą bardzo powoli. Często polegają one na usankcjonowaniu prawnym już istniejących, sprawnie działających rozwiązań. Toteż dopiero w 1976 roku zasady parlamentaryzmu zostały wpisane do szwedzkiej konstytucji. Obniżono wiek uprawniający do głosowania z 20 do 18 lat oraz zmniejszono liczbę posłów o jedną osobę, z 350 do 349  (krok ten spowodowany był niejednokrotnymi „remisami” w głosowaniach) . Dzięki temu Riksdag mógł pracować sprawniej. W tym samym roku prawo głosowania w wyborach na szczeblu lokalnym (do samorządów gminnych i lokalnych) uzyskali cudzoziemcy, którzy odtąd nie musieli uzyskiwać obywatelstwa aby oddać głos na swoich faworytów. Jedynymi wymogami są ukończenie 18 roku życia i co najmniej trzyletni pobyt na terytorium Królestwa Szwecji. Co prawda, nie mogą oni oddawać głosu w wyborach do parlamentu, ale mogą brać w nich udział jako kandydaci poszczególnych partii oraz piastować wiele ważnych stanowisk.
     Znaczne spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego Szwecji, następujące raz po raz kryzysy ekonomiczne końca lat 70’, 80’ i początku lat 90’ XX wieku, liczne dewaluacje korony szwedzkiej (SEK), wysoka inflacja, spadek standardu życia, rosnąca w drugiej połowie lat 80’ liczba imigrantów przyczyniły się do powstania pierwszego ugrupowania w powojennej historii szwedzkiego systemu partyjnego, które dostało się do Riksdagu, głoszącego skrajnie prawicowe idee.

 

 Nowa Demokracja

    Nowa Demokracja – taką nazwę dla swojego ugrupowania ustalili jej twórcy Ian Wachtmeister oraz Bert Karlsson. Program partii i styl prowadzenia polityki przez obu założycieli różnił się od istniejących partii, jak różnili się między sobą oni sami. Wachtmeister, urodzony w 1932 roku w Nääs (niedaleko Nyköping) przemysłowiec , hrabia. Karlsson, urodzony w 1945 roku w Skövde przedsiębiorca, twórca znanej szwedzkiej wytwórni muzycznej Mariann Grammofon, która wypromowawszy wiele gwiazd sprawiła, iż Karlsson stał się rozpoznawalny w Szwecji. Z kolei rozpoznawalność Iana Wachtmeistera bazowała głównie na fakcie posiadania przez niego dużego majątku i zamiłowania do imprezowania. Po zakończeniu kariery zawodowej Wachtmeister postanowił zająć się polityką. Po nieudanym siedmioletnim „romansie” z organizacją Nowy Dobrobyt , z której odszedł w 1990 roku w wyniku niemożności przekształcenia jej w partię, przyszedł czas na stworzenie własnego ugrupowania od podstaw. W wysoce niekonwencjonalny sposób.
     Jesienią 1990 roku plotkarski tygodnik „Hänt i Veckan ” opublikował propozycję  składu gabinetu cieni autorstwa Berta Karlssona, w której na stanowisku premiera umieścił on Iana Wachtmeistera (panowie wówczas jeszcze nie znali się osobiście). Do rządu „weszli” również królowa Sylwia oraz dziennikarz Jan Guillou. Wachtmeister skontaktował się telefonicznie z Karlssonem. Niedługo potem spotkali się w kawiarni na lotniku Arlanda. Od razu przypadli sobie do gustu. Postanowili wyjechać na kilka dni na Florydę, gdzie napisali razem program przyszłej partii . Dnia 1 grudnia 1990 roku ustalono, iż partia przyjmie nazwę Nowa Demokracja. Oficjalny początek działania partii nastąpił 4 lutego 1991 roku (po zebraniu obligatoryjnej liczby podpisów koniecznej do rejestracji) . Karlssonowi i Wachtmeisterowi zostało zatem siedem miesięcy do rozpropagowania założeń, jakie implementować chciało ich ugrupowanie. Jak się okazało, była to wystarczająca ilość czasu do zbudowania od podstaw partii, która już we wrześniu tego samego roku otrzymała od wyborców 6,7% poparcia. Po raz pierwszy w szwedzkim parlamencie zasiedli populistyczni, skrajnie prawicowi politycy.  

     Czego dotyczył program Nowej Demokracji? Jaki styl uprawiania polityki charakteryzował NyD? Dlaczego Nowi Demokraci tak bardzo różnili się od pozostałych przedstawicieli elit politycznych? Czym charakteryzowała się ich obecność w parlamencie?
     Retoryka przedstawicieli NyD zakładała, iż społeczeństwo szwedzkie dzieli się na skorumpowaną część (głównie w postaci elit politycznych i decyzyjnych umożliwiających imigrantom wykorzystywanie świadczeń socjalnych) oraz osoby „moralnie odporne” na takowe działania elit i sprzeciwiające się takiemu stanowi rzeczy. Także silne odwoływanie się do neoliberalnych rozwiązań gospodarczych oraz szowinistycznego dzielenia społeczeństwa na te osoby, którym państwo opiekuńcze ma służyć, znalazło swój upust również w niechęci do imigrantów. Zatem istotą i celem działań Nowej Demokracji stało się dążenie do deprecjacji wartości demokracji przedstawicielskiej. Negatywnie odnosiła się ona również do, ich zdaniem, zbyt daleko posuniętej kontroli ze strony rozbudowanego modelu państwa opiekuńczego wraz ze zbyt liberalną polityką imigracyjną .
     Aby dotrzeć do potencjalnych wyborców, Wachtmeister i Karlsson (przedstawiający siebie jako osoby „spoza układu”) posłużyli się budzącym wiele kontrowersji, ale również bardzo intrygującym, zwracającym uwagę mediów, diametralnie innym od innych oponentów politycznych stylem prowadzenia debat, wieców, spotkań. Na porządku dziennym było częstowanie obecnych alkoholem. Bardzo często stawiano również na skandal, w myśl zasady „nieważne jak będą o Tobie mówić, ważne żeby mówili”. Podczas debat z udziałem owych polityków zawsze można było spodziewać się po ich zakończeniu bezwzględnej krytyki oponentów. Dobór słów użytych do artykulacji swoich racji również pozostawiał wiele do życzenia. Inicjatorzy Nowej Demokracji również diametralnie różnili się wyglądem od pozostałych polityków. Bert Karlsson często pojawiał się w mocno sfatygowanych ubraniach (zdarzało się nawet, iż były one dziurawe). Z kolei nieodzownym atrybutem Wachtmeistera były wielobarwne kapelusze i krawaty.

     Zwyczaje panujące podczas zjazdów Nowej Demokracji bardzo obrazowo opisuje Gellert Tamas:
     „Zjazd Nowej Demokracji w Billingehus zakończył się hucznym przyjęciem. Nie brakowało niczego; po sytym poczęstunku przyszedł czas na nowość prosto z Japonii: karaoke. Kulminacją wieczoru było wyjście na scenę Johna Bouvina. Chwiejnym krokiem podszedł do mikrofonu i zapytał, czy może zaśpiewać.
- Tak!!! – odpowiedziała donośnie zachwycona publiczność.
     Członek parlamentu, drugi wiceprzewodniczący partii, ostro krytykowany za swoją wypowiedź, że lepiej było, kiedy lwy w Afryce zjadały dzieci, odchrząknął i zaczął śpiewać:
- In the jungle, the quite jungle, the lion sleeps tonight. In the jungle...
     Na ułamek sekundy na sali zapanowała pełna zdziwienia cisza, po czym publiczność wybuchła śmiechem. Rozległy się brawa. Przewodniczący partii Ian Wachmeister zaśmiewał się do rozpuku, Bert Karlsson gorąco oklaskiwał partyjnego kolegę” .

     Co takiego udało się „ugrać” Karlssonowi i Wachtmeisterowi? Rok po wyborach w Szwecji zwiększyły się nastroje antyimigranckie. Socjaldemokraci i Umiarkowana Partia Koalicyjna zupełnie zdawały się nie dostrzegać zagrożenia ze strony Nowej Demokracji. W około połowie kadencji słupki popularności powędrowały w górę. NyD stała się przez krótki czas trzecią siłą w Riksdagu.
     Zarówno Umiarkowana Partia Koalicyjna, jak i Socjaldemokraci nadal krytykowali nową partię ale inaczej niż do tej pory. Nie występowały już jedynie przeciwko ich postulatom lecz w pewnych aspektach wręcz starały się je przejąć i implementować. Skutkiem takiego działania było zaostrzenie prawa do azylu i zwiększenia liczby deportacji (przed wejściem Nowych Demokratów do Riksdagu rocznie wydalano ze Szwecji około 500 osób; po ich wejściu ponad 700). Zaostrzeniu uległ również ton relacji w mediach. W 1976 roku media rzadko informowały o pochodzeniu osób popełniających przestępstwa. W 1993 roku media już regularnie podkreślały etniczne pochodzenie sprawcy . Nowym Demokratom udało się skłócić społeczeństwo szwedzkie i zachwiać model egalitarnej, kolektywnej współpracy, wyrastającej i kształtującej się przez wieki .
             
     Przygoda NyD ze szwedzkim parlamentem szybko się zakończyła. Już w kolejnych wyborach w 1994 roku partia otrzymała zaledwie 1,2% i tym samym znalazła się poza Riksdagiem. Struktury partyjne przetrwały jeszcze 6 lat. Rozwiązanie partii nastąpiło w 2000 roku w następstwie bankructwa. Po oficjalnym zakończeniu jej istnienia, jak grzyby po deszczu powstawały małe organizacje, zrzeszenia lub nawet partie „sieroty” po Nowej Demokracji. Część z nich do dziś działa samodzielnie na szczeblu samorządowym, część została wchłonięta przez Szwedzkich Demokratów  (szw. Sverigedemokraterna, SD). O ile Nową Demokrację pozostałe ugrupowania pożegnały bez żalu i z pewną przewidywalnością jako „wypadek przy pracy”, pomyłkę wynikającą z demokratycznej wolności ekspresji poglądów, o tyle Szwedzcy Demokraci zdołali zaznaczyć swoją obecność w bieżącym porządku parlamentarnym bardzo wyraźnie.  
 
Szwedzcy Demokraci    
 
     Geneza powstania Sverigedemokraterny sięga jeszcze dalej niż początki Nowej Demokracji. Partia Szwedzcy Demokraci powstała w 1988 roku jako sukcesorka Partii Szwedów . Początkowo SD otwarcie artykułowała faszystowską ideologię wraz  z antydemokratycznymi postulatami.
     W początkowej fazie (1989-1992) partią rządziło dwóch liderów. Jednym z nich był Anders Klarström, który w latach 1992-1995 rządził partią już samodzielnie. Z kolei w roku 1995 ster objął Mikael Jansson. Przez następne 10 lat Sverigedemokraterna przechodziła kolejne zmiany ideologiczne i wizerunkowe mające na celu złagodzenie stanowiska partii oraz odcięcie się od wyjątkowo skrajnych form partycypacji ideologicznej. W 1996 roku zakazano udziału w spotkaniach partyjnych osobom, które ubierały z tej okazji strój na wzór munduru lub odzieży nawiązujących do poszczególnych subkultur (głównie skinheadów) . W 1999 roku SD otwarcie odcięła się od jakichkolwiek ruchów nawiązujących do nazizmu . W 2005 roku fotel lidera partii objął Jimmie Åkesson, który zajmuje to stanowisko do dziś. Åkesson również dąży do utworzenia wizerunku Szwedzkich Demokratów jako partii pragmatycznej, odżegnującej się od skrajności. To właśnie pod jego auspicjami Sverigedemokraterna weszła po raz pierwszy do parlamentu w 2010 roku . Kilka tysięcy Szwedów, mając jeszcze w pamięci wydarzenia, które miały miejsce w pierwszej połowie lat 90’ ubiegłego stulecia, nazajutrz nazajutrz, 20 września, w największych szwedzkich miastach zorganizowało demonstracje sprzeciwiające się obecności skrajnej prawicy w Riksdagu . W wyniku wyborów drugą kadencję u władzy planować mogły partie centroprawicowe zrzeszone w Sojuszu (szw. Alliansen; w skład koalicji weszły ponownie: Umiarkowana Partia Koalicyjna, Ludowa Partia Liberałów, Partia Centrum i Chrześcijańscy Demokraci), a stanowisko premiera utrzymał Fredrik Reinfeldt (Umiarkowana Partia Koalicyjna). Mimo, iż Alliansen nie posiadał większości parlamentarnej (uzyskał poparcie 49,28% - 173 mandaty) nie zdecydował się na zawiązanie jakiejkolwiek współpracy ze Szwedzkimi Demokratami. Podobne deklaracje nie padły też z lewej strony sceny politycznej. Dlaczego Szwedzcy Demokraci od razu stali się persona non grata?
     Retoryka Jimmiego Åkessona różni się diametralnie od jego poprzedników na tym stanowisku sprzed 20 lat oraz Nowej Demokracji. Obecnie SD kreuje swój wizerunek hasłem „Trygghet  & Tradition” (Bezpieczeństwo i Tradycja), a samo ugrupowanie określa się mianem:
„...społecznie konserwatywnej partii z nacjonalistycznym fundamentem, dotyczącym wartości konserwatyzmu i utrzymania solidarności, modelu opieki społecznej jako najważniejszego narzędzia w budowie dobra społecznego. (...) głównym celem jest utworzenie demokratycznego ruchu politycznego, który będzie chronić wspólną tożsamość narodową, będącą podstawą państwa opiekuńczego oraz pokojowego i demokratycznego rozwoju naszego kraju”.  
     

Sverigedemokraterna pod wodzami Åkessona (na zdj.) chce uciec od łatki „skrajnej prawicy”, „faszystów”. Celem budowania wizerunku partii stonowanej, która nie stara się być partią antysystemową ale na wskroś demokratyczną, jest dotarcie do większej rzeszy wyborców. Sam Åkesson nie różni się wyglądem od innych przywódców partyjnych zasiadających w Riksdagu, a już na pewno w niczym nie przypomina Iana Wachtmeistera czy Berta Karlssona. 

      Nie atakuje również bezpośrednio imigrantów. W najnowszym programie SD (uchwalonym w 2011 roku; zredagowanym w 2014 roku) wskazuje, iż Szwecja doświadczając wielu fal imigracji zazwyczaj przyjmowała przybyszów z nieodległych krajów, dzięki czemu łatwiej mogli się oni zasymilować. Odmiennie natomiast, zdaniem polityków Sverigedemokraterny, wygląda sprawa imigrantów z krajów zdecydowanie bardziej oddalonych, których różnice kulturowe są na tyle duże, iż nie potrafią się oni zasymilować. Szwedzcy Demokraci domagają się zatem zmniejszenia liczby przyjmowanych imigrantów oraz azylantów, a świadczenia socjalne powinny działać na zasadzie pomocy doraźnej na miejscu dla osób, które chcą powrócić do swoich ojczyzn.
     Liczący niespełna 50 stron Sverigedemokraternas Principprogram 2011 odnosi się ponadto również do kwestii: demokracji, relacji państwa z obywatelami, konserwatyzmu społecznego, nacjonalizmu, narodu, państwa, kultury, wielokulturowości, rodziny i równości płci, sektora non-profit, religii, społeczności, wspólnoty, gospodarki, pracy, dobrobytu, praworządności, obrony, polityki energetycznej, opieki nad fauną i florą, światem. Każdy podrozdział cechuje prostota i zwięzłość przekazu. Właśnie z tego powodu częstymi zarzutami pod adresem SD jest działanie populistyczne, nie dążące do rozwiązywania ważnych, palących kwestii, lecz mające na celu skupienie na sobie uwagi jak największej liczby wyborców.
     Niechęć ze strony wszystkich obecnych w Riksdagu w latach 2010-2014 partii politycznych wynika z całkowitego braku zaufania. Podejrzeniom o fasadowość idei, zasad i programu politycznego wtórują media, które raz po raz podają do wiadomości, iż relacje między dzisiejszymi politykami Sverigedemokraterny a przedstawicielami krańcowo prawicowych ugrupowań, organizacji są wciąż żywe . 
     Mimo skrajnie złej sytuacji bytowej w politycznej układance szwedzkiego parlamentu wyniki wyborów we wrześniu 2014 roku przeszły najśmielsze oczekiwania. Szwedzcy Demokraci uzyskali wynik ponad dwukrotnie wyższy niż 4 lata wcześniej, tym samym stając się trzecią siłą w Riksdagu (wybory wygrali Socjaldemokraci – 31%; drugie miejsce zajęła Umiarkowana Partia Koalicyjna – 23,3%).
     W efekcie wyborów parlamentarnych we wrześniu 2014 roku na scenie politycznej Riksdagu pojawiło się trzech aktorów – blok partii lewicowych, blok partii prawicowych oraz skrajnie prawicowi Szwedzcy Demokraci. Ponieważ żaden z bloków nie miał większości w parlamencie, powstał mniejszościowy rząd Socjaldemokratów i Zielonych, wspieranych przez Partię Lewicy, która jednak pozostała poza koalicją (43,6 proc. poparcia). Po drugiej stronie stanęła Umiarkowana Partia Koalicyjna wespół z Partią Centrum, Ludową Partią Liberałów oraz Chrześcijańskimi Demokratami (39,4 proc. poparcia). Tym samym „języczkiem u wagi” stali się Szwedzcy Demokraci legitymujący się poparciem wynoszącym 12,9 proc. Jasne stało się, że wybrany w 2014 roku szwedzki parlament nie będzie już jedynie areną walki na argumenty prawicy i lewicy. Dochodzące do głosu skrajnie prawicowe ugrupowanie z Jimmie Åkessonem na czele bardzo szybko dało o sobie znać. Już kilka tygodniu po powołaniu mniejszościowego lewicowego rządu nastąpił jego upadek. W głosowaniu nad przyjęciem budżetu (3 grudnia 2014 roku) sromotną porażkę poniósł rząd premiera Löfvena. Szwedzcy Demokraci poparli projekt budżetu autorstwa prawicowych ugrupowań. Tym samym bardzo skomplikowała się sytuacja Socjaldemokratów odnośnie wypełnienia obietnic przedwyborczych, które zakładały m.in. podwyższenie podatków na rzecz wzmocnienia i częściowej rozbudowy państwa opiekuńczego. Rozjuszony Premier Löfven skomentował tę sytuację krótko: "Jestem gotów wziąć odpowiedzialność za sytuację, ale nie będę w milczeniu akceptował tego, co dzieje się po prawej stronie sceny politycznej" . Przez krótki czas wydawało się, iż izolowani przez wszystkie partie w Riksdagu Szwedzcy Demokraci w końcu znaleźli przyczółek. Nic bardziej mylnego. W przedpołudnie 27 grudnia 2014 roku przewodniczący Partii Socjaldemokratycznej Stefan Löfven oznajmił na konferencji prasowej, iż doszedł do porozumienia ze wszystkimi czterema partiami prawicowymi w sprawie trwałej współpracy w parlamencie. Umowa o współpracy ma obowiązywać aż do końca 2020 roku. Ma na celu zapewnienie Szwecji stabilnych rządów i marginalizowanie roli Szwedzkich Demokratów .

Konkluzje i podsumowanie

     Szwedzki system polityczny po 1945 roku, i wchodzący w jego skład system partyjny, charakteryzuje się dużą stabilnością. Od zakończenia II wojny światowej dominują w nim Socjaldemokraci wespół z innymi partiami lewej strony politycznej. Od lat 80’ XX wieku największą partią opozycyjną pozostają Umiarkowani Koalicjanci. Alliansen, który Moderaci założyli z innymi partiami prawicowymi, w 2006 roku złamał dominację lewicy, a ich przywódca, Fredrik Reinfeldt, jako pierwszy prawicowy premier po raz pierwszy w historii przetrwał na stanowisku dwie pełne kadencje z rzędu.
     Na przestrzeni ostatnich 25 lat zauważyć można jednak stopniową ewolucję podziału sił na scenie politycznej. Związana z populistycznymi hasłami pejoratywnie cechującymi imigrantów i propagującymi proste rozwiązania złożonych problemów społecznych, gospodarczych, politycznych obecność skrajnie prawicowych partii cechuje zazwyczaj okres czasu kryzysów ekonomicznych w Szwecji. Wyborcy często nie zauważają wówczas wpływu coraz to bardziej konkurencyjnej gospodarki szwedzkiej, która pędząc do przodu w kierunku innowacyjności stawia coraz to większe wymagania potencjalnym pracownikom. Bardzo łatwo wówczas przemycić przez populistów chwytliwe hasła mówiące o złym wpływie imigracji, niekompetencji władzy. Niestety, na owe hasła potrafią również „złapać się” wyborcy szwedzcy, zaliczani do jednych z najlepiej oczytanych, świadomych swoich wyborów oraz licznie partycypujących we władzy i głosowaniach do Riksdagu.

     „Wypadek przy pracy”, jakim określana jest przygoda Nowych Demokratów z Riksdagiem, zwiastował nadchodzące zmiany. W 2014 roku, ku konsternacji elit politycznych, Szwedzcy Demokraci stali się trzecią siłą w parlamencie. „Nowa jakość” prowadzenia polityki, zaproponowana przez Jimmiego Åkessona, nie przekonała do siebie jednak przywódców innych partii. Konsekwentnie od 2010 roku Sverigedemokraterna jest „persona non grata”. Nie przeszkodziło to jednak „niechcianej partii” w wywołaniu poważnego kryzysu parlamentarnego jeszcze w grudniu 2014 roku. Widmo nienawiści i chaosu znowu zaglądało w oczy szwedzkiego społeczeństwa. Ulgę przyniósł dopiero układ międzypartyjny, którego zadaniem będzie wspólne marginalizowanie skrajności w Riksdagu do 2020 roku.
    

BIBLIOGRAFIA:

•    BBC News, Protests against Swedish far-right election gains, 21.09.2010, dostępne  w Internecie: http://www.bbc.com/ news/world-europe-11378565, dostęp: 30.03.2015.
•    Fryklund B., Populism and the Mistrust of Foreigners. Sweden in Europe, Integrationsverkets Skriftserie VI, Norrköping 2007.
•    Hellström A., Help! The Populists Are Coming. Appeals to the People in Contemporary Swedish Politics, MIM WORKING PAPER SERIES 13:4, Malmö 2013.
•    Kubitsky J., Alfabet szwedzki, Warszawa 2011.
•    Lagerqvist L.O., Historia Szwecji, Sztokholm 2001.
•    Lesińska M., Stefańska R., Polityka migracyjna oraz rozwiązania dotyczące dostępu cudzoziemców do rynku pracy, Warszawa 2010.
•    Lieder W., Wcześniejszych wyborów nie będzie. Szwedzki konsensus parlamentarny, 29.12.2014, dostępny w Internecie: http://www.psz.pl/91-europa/wczesniejszych-wyborow-nie-bedzie-szwedzki-konsensus-parlamentarny, dostęp: 30.03.2015.
•    Melzer R., Serafin S., Right-wing extremism in Europe. Country Analyses, Counter-Strategies and Labor-Market Oriented Exit Strategies. COUNTRY ANALYSES SWEDEN, Berlin 2014.
•    PAP, Premier Szwecji: rząd przegrał głosowanie nad budżetem, będą nowe wybory, dostępne w Internecie: http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap. pl&_PageID=1&s=infopakiet&dz=swiat&idNewsComp=187353&filename=&idnews=190664&data=&status=biezace&_CheckSum=1200972091, dostęp: 13.04.2015.
•    Ralph H., Sweden and tthe Radical Right, CERS Working Paper, dostępne  w Internecie: http://cers.leeds.ac.uk/files/2013/05/Sweden_and_the_Radical_Right _Hannah_Ralph.pdf, dostęp: 30.03.2015.
•    Regeringkansliet, Szwedzki system rządów, Sztokholm 2014, dostępne w Internecie: http://www.government.se/content/1/c6/24/56/43/74cd1f9c.pdf, dostęp: 23.03.2015.
•    Rydgren J., From Tax Populism to Ethnic Nationalism: Radical Right-wing Populism in Sweden, New York/Oxford 2006.
•    Rydgren J., How Party Organization Matters: Understanding the Ups and Downs of Radical Right-wing Populism in Sweden, No 17/February, Stockholm 2009.
•    Rydgren J., Radical Right-wing Populism in Denmark and Sweden: Explaining Party System Change and Stability, SAIS Review vol. XXX no. 1, Baltimore 2010.
•    Rydgren J., Ruth P., Voting for the Radical Right in Swedish Municipalities: Social Marginality and Ethnic Competition?, Scandinavian Political Studies, Vol. 34 – No. 3, Stockholm 2011.
•    SD-toppens attack: "Skit i den lilla horan", Expressen 14.11.2012, dostępne w Internecie: http://www.expressen.se/nyheter/sd-toppens-attack-skit-i-den-lilla-horan/, dostęp: 30.03.2015.   
•    Statistiska Centralbyrån, www.scb.se.
•    Svensson P., Rise of the Far Right. The far right has gained unpreceddented popularity in Scandinavia shattering our self-image as a liberal and tolerant socjety. How did we get here?, Scandinavian Traveller, December 2014.
•    Sverigedemokraternas Principprogram 2011, Tryckversion 2.0 - 2014-02-24, dostępne w Internecie: http://sdarkivet.se/files/program/program_2011_tryck_2.0.pdf, dostęp: 30.03.2015.
•    Szwedzki rząd przegrał głosowanie nad budżetem, będą nowe wybory, „Rzeczpospolita” 03.12.2014, dostępny w Internecie: http://www.rp.pl/artykul/11621 52.html?print=tak&p=0, dostęp: 30.03.2015.
•    Tamas G., Mężczyzna z laserem. Historia szwedzkiej nienawiści, Wołowiec 2013.
•    The Party Preference Survey: "If there were an election to the Riksdag today" 1972-2014, http://www.scb.se/en_/Finding-statistics/Statistics-by-subject-area/Democracy/ Political-party-preferences/Party-Preference-Survey-PSU/Aktuell-Pong/12443/Party-P references-PSU/66309/, dostęp: 29.03.2015.
•    Walat T., Czego boją się Szwedzi? Panikarze Europy, „Polityka” 27.02.2007, dostępne w Internecie: http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/211590,1,czego -boja-sie-szwedzi.read, dostęp: 30.03.2015.
•    Weibull J., Swedish History in Outline, Stockholm 1997.

Autor jest ekspertem Fundacji Naukowej Norden Centrum. Przedruk za zgodą Fundacji Naukowej Norden Centrum.