Przemysław Sierpień: Niepodległe Kosowo

• kosowo
• serbia

17 lutego 2008 roku rząd w Prisztinie ogłosił niepodległość i odłączenie się od Serbii. Chociaż Kosowo uczyniło to bez zgody ONZ, wkrótce Stany Zjednoczone i główne kraje europejskie uznały nowe państwo. Serbia, Rosja, Chiny oraz kilkanaście innych państw równie szybko stwierdziły, że secesja nie ma mocy prawnej.

Reakcja Serbii

Serbski rząd zachęcał kosowskich Serbów do bojkotowania wyborów i zdystansowania się od Prisztiny, tym samym pogłębiając ich polityczną izolację. Belgrad nie zrobił jednak zbyt wiele, by przygotować obywateli na ewentualną utratę południowej części kraju albo z drugiej strony by ją zatrzymać w granicach Serbii. [1] Po kosowskiej deklaracji niepodległości gwałtowne protesty wybuchły w Serbii i północnym Kosowie. Serbowie w Republice Serbskiej chcieli wykorzystać przykład Kosowa i oderwać się od Bośni i Hercegowiny. Moskwa oskarżyła Stany Zjednoczone o złamanie prawa międzynarodowego oraz prowadzenie do kolejnego rozlewu krwi na Bałkanach. [2]

19 lutego podpalono posterunki ONZ na granicy serbsko-kosowskiej. Serbski minister ds. Kosowa Slobodan Samardžić w wywiadzie dla serbskiej telewizji B92 zapowiadał: „Ocalimy część Kosowa!”. [3] Deklaracja niepodległości przez Kosowo wywołała zamieszki na ulicach Belgradu, podczas których chuligani oraz ultranacjonaliści rzucali kamieniami i koktajlami Mołotowa. Ich celem były symbole państw zachodnich, na czele z amerykańską ambasadą oraz restauracjami McDonald’s.[4] 21 lutego na ulice Belgradu wyszły setki tysięcy rozgoryczonych i wściekłych Serbów, którzy podpalili ambasady amerykańską, turecką i niemiecką. Niepodległość Kosowa pchnęła Serbię w ramiona Rosji i zaowocowała m. in. podpisaniem przez Belgrad kontraktu z Gazpromem, który mocniej uzależnił kraj od Moskwy. [5]

Zarówno prezydent Boris Tadić, jak i premier Vojislav Koštunica ostro skrytykowali działania władz Kosowa. 18 lutego parlament serbski przyjął ustawę o unieważnieniu tego jednostronnego aktu. [6] Serbski rząd premiera Koštunicy prowadził usilne zabiegi dyplomatyczne, aby zapobiec uznaniu Kosowa przez kolejne państwa. Ponadto starał się by kraje, które już podjęły taką decyzję, cofnęły uznanie. Koštunica wezwał również kosowskich Serbów do zaprzestania współpracy z nowym rządem i z misją UE. Poza tym starał się zacieśnić więzy pomiędzy Serbią a północnym Kosowem przy jednoczesnym nieuznawaniu nowego państwa. Serbskie ugrupowania nacjonalistyczne wezwały do konfrontacji z Kosowem oraz ze wspierającą go Unią Europejską.[7]

Serbia starała się odwrócić bieg wydarzeń. W kraju przywódcy grozili siłowym odzyskaniem Kosowa, podżegali przeciwko Zachodowi retoryką przypominającą czasy Slobodana Miloševicia. Za granicą władze serbskie wzywały na konsultacje swoich ambasadorów z krajów, które uznały Kosowo oraz przekonywały, że działania Kosowa są nielegalne i tworzą niebezpieczny precedens. W marcu podczas posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ serbski minister spraw zagranicznych Vuk Jeremić wezwał kraje, które uznały Kosowo, do ponownego przemyślenia swej decyzji. Poprosił też by kraje, które tego nie uczyniły, nie zmieniały swojego zdania. [8] Jednak w lipcu rząd serbski postanowił o powrocie serbskich ambasadorów do państw Unii Europejskiej. Odwoływanie serbskich ambasadorów z państw, które uznały niepodległe Kosowo, media krytykowały jako szkodliwe dla kraju, gdyż rząd ich zdaniem zerwał kontakty z najważniejszymi państwami świata. [9]

Kwestia Kosowa zachwiała i tak niestabilną serbską sceną polityczną. Premier Vojislav Koštunica, nieprzejednany wróg Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, stojący na czele rządu składającego się również z prozachodnich ugrupowań, nazwał decyzję Prisztiny „nielegalną deklaracją marionetkowego państwa na terytorium Serbii.” [10] Przedstawiciele wszystkich partii tworzących rząd zgodnie potępili działania władz kosowskich Albańczyków. [11] Według sondaży ze stycznia 2008 roku 75% Serbów nie zgadzało się na poświęcenie Kosowa w zamian za przyjęcie do UE. Pierwszy raz europejski kraj spoza Unii nie błagał o członkostwo, ale żądał od Europy by szukano rozwiązania zadowalającego wszystkie strony. [12]

Ogłoszenie niepodległości przez Kosowo spowodowało wzrost poparcia dla Serbskiej Partii Radykalnej SRS. Poczucie niesprawiedliwości wobec Serbów spotęgowały kolejne wydarzenia: operacja KFOR i UNMIK w Kosowskiej Mitrovicy, deklaracja prezydenta Busha o wsparciu militarnym oddziałów w Kosowie oraz wyrok uniewinniający oskarżonego o zbrodnie wojenne byłego premiera Kosowa Ramusha Haradinaja. [13] W marcu Ljiljana Smajlović, redaktor naczelny Polityki, blisko związanej z Vojislavem Koštunicą, uważała, że serbscy liderzy nie zadowolą się częścią Kosowa: „Zrobią wszystko, co w ich mocy by dalej traktować Kosowo jako część Serbii i będą wypełniać dla kosowskich Serbów wszystkie zadania rządu. Koštunica nie podpisze żadnego dokumentu sankcjonującego podział Kosowa.” [14] Zamiast tego jej zdaniem Belgrad będzie starał się blokować członkostwo Kosowa w międzynarodowych organizacjach oraz nawoływał do jego nieuznawania by ukazać nierealność niepodległości Kosowa. [15]

Kilkanaście dni po ogłoszeniu niepodległości przez Kosowo SRS złożyła projekt ustawy zakładającej wstrzymanie dalszej integracji z Unią Europejską, dopóki Wspólnota nie potwierdzi, że Kosowo jest częścią Serbii. Demokratyczna Partia Serbii (DSS) premiera Koštunicy oraz Nowa Serbia (NS) wstępnie poparły projekt. Partia Demokratyczna (DS) prezydenta Tadicia oraz G17 Plus były przeciw. Projekt trafił do zaopiniowania przez rząd, gdzie został odrzucony głosami DS i G17 Plus. W odpowiedzi Koštunica podał się do dymisji. Nowe wybory rozpisano na 11 maja. [16]

Wybory wygrała koalicja DS i G17 Plus, która osiągnęła wynik 38,4%. Druga była SRS z 29,4% poparciem. 11,6% głosów otrzymała koalicja DSS i NS. Kolejne miejsca zajęły Serbska Partia Socjalistyczna SPS z 7,6% poparciem oraz Partia Liberalno-Demokratyczna LDP z 5,2%. Jednakże wybory pokazały również głęboki podział społeczeństwa, bowiem prawie 30% wyborców od lat głosuje na SRS, która właściwie opowiada się przeciw integracji z Unią. [17]

12 czerwca 2008 roku sekretarz generalny ONZ Ban Ki-Moon w liście do prezydenta Serbii zapewnił, że SRSG będzie dalej prowadził dialog z serbskim rządem. Zapewnił również o dalszej międzynarodowej ochronie serbskiego kościoła prawosławnego w Kosowie. Oznajmił także, że zamierza w konsultacji z Unią Europejską wprowadzić zmiany w misji ONZ. [18] W październiku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych zwróciło się na wniosek Serbii do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości [19] o orzeczenie w sprawie legalności niepodległości Kosowa. Za wnioskiem Serbii głosowało 77 państw, 6 było przeciw, w tym USA i Albania. 74, w tym większość krajów Unii Europejskiej, wstrzymały się od głosu. [20] Choć werdykt MTS nie ma wiążącego charakteru, to zdaniem Serbii korzystna dla niej decyzja zmusi społeczność międzynarodową do powrotu do stołu rokowań. [21]

9 października Czarnogóra i Macedonia uznały niepodległe Kosowo. 10 tys. osób protestowało na ulicach Podgoricy przeciwko tej decyzji. [22] W odpowiedzi Serbia uznała ambasadorów Czarnogóry i Macedonii za persona non grata. Prezydent Serbii oświadczył, że decyzja sąsiadów Serbii „była rezultatem wielkiego politycznego nacisku i czas pokaże, że była bardzo zła.” [23]

W maju 2009 roku podczas podróży po Bałkanach wiceprezydent USA Joseph Biden odwiedził Serbię. W parlamencie przywitały go okrzyki „Faszysta, nazista”, a posłowie SRS mieli na sobie koszulki z wizerunkiem swego przywódcy Vojislava Šešelja, który przed Trybunałem w Hadze sądzony jest za zbrodnie wojenne. Jednakże serbski prezydent oświadczył, że pojawiła się szansa na poprawę wzajemnych stosunków i zaprosił prezydenta Obamę do Belgradu. [24] W Belgradzie policja usuwała z ulic ludzi, aby nie dopuścić do antyamerykańskich protestów. Setki funkcjonariuszy obstawiły drogę łączącą miasto z lotniskiem, którą jechał Biden. Pomimo niechęci wielu Serbów wobec amerykańskiego wiceprezydenta, komentarze serbskiej prasy po jego wizycie były dość przychylne, bowiem Biden oznajmił, że USA nie oczekują by Serbia uznała Kosowo. [25]

W styczniu 2009 roku serbski minister spraw zagranicznych Vuk Jeremić przedstawił kalendarz działań Serbii w drodze do Unii Europejskiej. Według niego do końca czerwca Serbia miała złożyć prośbę o akcesję i jeszcze w 2009 roku otrzymać status kandydata. Następnie w 2010 roku rozpocząć negocjacje akcesyjne. [26] W czerwcu na podstawie nakazu aresztowania wydanego przez Interpol na granicy bułgarsko-macedońskiej został zatrzymany były premier Kosowa Agim Ceku. Bułgarski sąd ma rozpatrzyć wniosek o jego ekstradycję do Serbii, która oskarża go o zbrodnie wojenne. [27] W lipcu Serbia oskarżyła kosowskich policjantów o przemyt broni do południowej Serbii, gdzie w latach 2000-2001 trwało powstanie Albańczyków chcących przyłączyć tamte tereny do Kosowa. Serbowie mają przekazać film, na którym zarejestrowano przemyt, przedstawicielom misji EULEX, aby podjęli odpowiednie kroki przeciwko przemytnikom. [28]

{mospagebreak}

Stanowisko Stanów Zjednoczonych

USA uznały oficjalnie Kosowo 18 lutego 2008 roku. Na temat niepodległości Kosowa prezydent Bush wypowiedział się 19 lutego. Podkreślił, że „Kosowo w deklaracji niepodległości zobowiązało się respektować najwyższe standardy demokracji, w tym wolność, tolerancję oraz sprawiedliwość wobec wszystkich obywateli. Tych wartości USA oczekują od swoich przyjaciół. Będziemy współpracować z przywódcami Kosowa w pokojowym przejściu do niepodległości.” [29]

Podsekretarz stanu USA Nicholas Burns podsumował, że ogłoszenie niepodległości przez Kosowo to „kulminacja dekady działań USA w celu wsparcia ludności Kosowa oraz stabilności i pokoju w tym kraju. Przez ostatnie trzy lata administracja prezydenta Busha ciężko pracowała by nastał ten dzień.” [30] Komentując zdanie Rosji, Burns przypomniał, iż to Rosja wycofała się z Kosowa, kiedy reszta społeczności międzynarodowej w nim pozostała. Ponadto Rosja jego zdaniem nie wykorzystała szans, które miała. Zablokowała przyjęcie planu Athisaariego, a negocjacje między Albańczykami i Serbami z jej udziałem zakończyły się niepowodzeniem. [31]

Madeleine Albright podczas kwietniowego spotkania w Polsce z sejmową Komisją Spraw Zagranicznych przypomniała, że „Wspierałam niepodległość Kosowa. Uważam także, że bardzo ważne jest, aby nadal podkreślać fakt konieczności ochrony praw mniejszości. Demokracja to nie tylko prawa dla większości, ale także dla mniejszości. Kiedy Hashim Thaci ogłosił niepodległość, część wystąpienia wygłosił po serbsku. Zadzwoniłam do niego następnego dnia, ponieważ czułam się częścią tej całej historii, a on jasno powiedział mi wtedy, że zamierza budować właściwe relacje z Serbami.” [32] Była amerykańska sekretarz stanu przypomniała, że „wszyscy podkreślali, że to, co stało się w Kosowie, było konsekwencją historii i nie może być postrzegane jako model dla kogokolwiek innego. Kiedy sprawowałam urząd, zachowanie rosyjskie w odniesieniu do sytuacji w Kosowie, było niepokojące. Nie mogła udać się tam operacja pod auspicjami ONZ, ponieważ Primakow i minister spraw zagranicznych Iwanow zapowiedzieli swoje weto. Rosjanie niezbyt pomogli w rozwiązaniu problemu bałkańskiego. Myślę, że Rosjanie obawiali się tego, co mogło stać się w Czeczenii. Dlatego zdecydowali skupić się na agresywnym aspekcie sprawy.” [33]

Stany Zjednoczone pogratulowały Kosowu wejścia w życie nowej konstytucji. 16 czerwca 2008 roku rzecznik Departamentu Stanu USA Gonzalo Gallegos podkreślił w oświadczeniu, że „USA przyjmują z zadowoleniem włączenie do konstytucji zapisów chroniących prawa mniejszości, pierwotnie zaproponowanych przez Marttiego Ahtisaariego. Teraz przywódcy Kosowa muszą pracować nad przełożeniem wzniosłych praw z konstytucji w konkretne usprawnienia w życiu jego obywateli.” [34] 18 lipca Tina Kaidanow została pierwszym ambasadorem Stanów Zjednoczonych w Kosowie. Kosowo w październiku otworzyło ambasadę w Waszyngtonie. Avni Spahiu jest obecnie kosowskim charge d'affaires ad interim w Stanach Zjednoczonych. [35] 21 lipca po spotkaniu z prezydentem Sejdiu i premierem Thacim w Białym Domu, prezydent Bush stwierdził, że „Jestem wielkim zwolennikiem niepodległości Kosowa. Nie zgadzam się na jego podział. Uważam, że zadania misji ONZ muszą zostać przekazane misji UE najszybciej jak to możliwe.” [36] Prezydent USA dodał także, że „Stany Zjednoczone będą dalej przekonywać kraje, które nie uznały niepodległości Kosowa, by uczyniły to jak najszybciej.” [37]

Doradca sekretarza stanu USA ds. Europy i Eurazji Daniel Fried powiedział w lipcu, że Kosowo „jest przykładem miejsca, w którym USA i Europa w trudnych warunkach niezwykle blisko współpracują ze sobą. Intencją USA jest dalsza bliska współpraca z europejskimi partnerami w najbliższych miesiącach.” [38] 19 grudnia 2008 roku prezydent George W. Bush podpisał oświadczenie o włączeniu Kosowa jako beneficjenta do amerykańskiego programu Ogólnego Systemu Preferencji GSP (Generalized System of Preferences). W ramach tego programu Kosowo może bez cła eksportować do USA m.in. suszone owoce i produkty przemysłu drzewnego. [39]

W lutym 2009 roku prezydent Sejdiu i premier Thaci odbyli kolejną wizytę w Waszyngtonie. Podczas spotkania z nową sekretarz stanu USA Hilary Clinton, prezydent Kosowa podziękował za nieprzerwaną pomoc Stanów Zjednoczonych dla Kosowa. Premier Thaci dodał, że ludność Kosowa zapamięta okazane amerykańskie wsparcie. Sekretarz Clinton stwierdziła natomiast, że „Poparcie USA dla Kosowa jest ponadpartyjne. Już trzecia administracja je podtrzymuje. USA będzie popierać i współpracować z Kosowem.” [40]

W maju z wizytą na Bałkanach przebywał wiceprezydent USA Joseph Biden. 21 maja jako pierwszy tak wysoki rangą przedstawiciel USA odwiedził Kosowo. W trakcie wizyty w Prisztinie spotkał się m.in. z prezydentem Sejdiu oraz premierem Thacim. [41] Prezydent Kosowa uhonorował amerykańskiego gościa najwyższym odznaczeniem państwowym, Medalem Wolności. Biden oświadczył, że otrzymał go w imieniu Stanów Zjednoczonych. [42] Wiceprezydent odwiedził także największą na Bałkanach amerykańską bazę Bondsteel niedaleko Uroševaca, gdzie w przemówieniu podkreślił wkład sił NATO w budowanie stabilizacji w państwach bałkańskich. Podziękował także amerykańskim żołnierzom za ich poświęcenie, oddanie oraz głęboki patriotyzm. [43]

W 2008 roku USA przekazały Kosowu ponad 147 mln USD pomocy. Środki w ramach amerykańskiej pomocy podzielone są na pięć obszarów: [44]
1) pokój i bezpieczeństwo (36% środków);
2) sprawiedliwe i demokratyczne rządy (24%);
3) inwestycje w ludzi (11%);
4) rozwój gospodarczy (28%);
5) pomoc humanitarna (1%).

Według Amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego Stany Zjednoczone USAID (U.S. Agency for International Development) są największym pojedynczym donatorem Kosowa. Od 1998 roku przekazały 1,1 mld USD pomocy. [45]

{mospagebreak}

Opinia światowa o niepodległości Kosowa

17 lutego 2008 roku w Brukseli całe rondo Schumana, przy którym mieści się siedziba Komisji Europejskiej, wypełniły tysiące samochodów z wywieszonymi albańskimi flagami i włączonymi klaksonami. Nowe państwo nie miało jeszcze nawet swojej flagi i hymnu. [46] 18 lutego 2008 roku Rada Unii Europejskiej oświadczyła, że przyjęła do wiadomości ogłoszenie niepodległości przez Prisztinę i zadeklarowała chęć kontynuowania zaangażowania Unii na rzecz budowania stabilności w regionie. Ze względu na różnice zdań wewnątrz UE w kwestii uznania bądź nieuznawania nowego państwa Bruksela pozostawiła odnośną decyzję poszczególnym rządom państw członkowskich. [47]

Do końca września 2009 roku Kosowo zostało uznane przez 62 państwa, w tym 22 członków Unii Europejskiej. [48] Nie licząc Serbii, spośród państw powstałych po rozpadzie Jugosławii tylko Bośnia i Hercegowina nie uznała niepodległości Kosowa. 18 lutego, dzień po ogłoszeniu secesji przez władze w Prisztinie, nowe państwo uznały Wielka Brytania, Francja oraz Stany Zjednoczone, trzej stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ. Tego samego dnia uczyniły to również Turcja, Albania, Afganistan oraz Kostaryka. Polska uznała Kosowo 26 lutego. [49] Pierwsze ambasady Kosowo otworzyło w Stanach Zjednoczonych oraz w Niemczech, Austrii i Albanii. [50]

Kraje, które uznały niepodległość Kosowa wytwarzają dochód połowy światowej gospodarki. Stanowią również większość członków NATO i UE. Jednakże takie podejście zaciemnia obraz sytuacji. Kosowo zostało uznane przez większość państw europejskich, ale to zdanie Serbii dominuje na świecie. Większość ze 192 członków ONZ wstrzymało się z uznaniem Kosowa, albo nie wypowiadając się na ten temat albo wprost tego odmawiając. Brazylia, Chiny i Indie do tej pory odmawiają uznania nowego państwa. Nawet niektórzy sojusznicy USA, m.in. Izrael nie spieszą się z uznaniem nowego państwa. Także członkowie NATO i UE jak Hiszpania, Cypr i Słowacja odmawiają uznania Kosowa. [51]

Najbardziej proserbskie stanowisko prezentuje Cypr, który zapowiedział w październiku 2007 roku, że nigdy nie uzna niepodległości Kosowa. W przypadku Słowacji jej parlament przyjął pod koniec marca 2007 roku uchwałę przeciw niepodległości Kosowa. [52] Część państw odmawia uznania Kosowa w obawie przed ruchami separatystycznymi na własnym obszarze. Hiszpania obawia się o Kraj Basków, Gruzja o Abchazję, Mołdawia o Naddniestrze. [53]

Kraje mają także inne powody, dlaczego nie śpieszą się z uznaniem Kosowa, nawet natury czysto biurokratycznej związanej z wewnętrznym procesem legislacyjnym. Brazylia i Indie czekają na odpowiednią liczbę państw, które to uczynią, zanim ewentualnie same podejmą taką decyzję. Oba państwa starają się przy tym o stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, a kwestia Kosowa może zniechęcić do nich Rosję i Chiny, które mogą zawetować wszelkie zmiany. Z kolei państwa muzułmańskie czekają prawdopodobnie na ruch Arabii Saudyjskiej, która dopiero 20 kwietnia 2009 roku uznała nowe muzułmańskie państwo w Europie. [54]

W trakcie rozmów nad ostatecznym statusem Kosowa pojawiały się pytania o zachowanie innych separatystycznych regionów na świecie. Pytano czy Naddniestrze, Górny Karabach, Abchazja, Kurdystan, południowy Sudan nie powołają się w przyszłości w walce o własną niepodległość na precedens Kosowa? Przypominano niejasny status Tajwanu, który oznacza, że Chiny zawetują każdą rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ stwierdzającą bez zgody Serbii niepodległość Kosowa. [55]

Rosja w sierpniu 2008 roku, powołując się na precedens Kosowa, uznała niepodległość dwóch separatystycznych regionów Gruzji, tj. Abchazji i Osetii Południowej. Kilka krajów na świecie uznało ich niepodległość. [56] Po wydarzeniach na Kaukazie, prezydent Lech Kaczyński powiedział we wrześniu, że nie podpisze ewentualnej nominacji polskiego ambasadora w Kosowie. [57]

Były dowódca wojsk NATO w Europie generał Wesley Clark komentując działania Rosji w sprawie Kosowa stwierdził, że „Większość komentatorów zwraca uwagę na fakt precedensu, jaki pociąga za sobą uznanie niepodległości Kosowa, który mogą wykorzystać separatyści w Czeczenii oraz w postsowieckich republikach. Jednakże Putin stłumił czeczeńską rebelię i zapewnił lojalny wobec Rosji rząd w Czeczenii. Prawdziwym powodem zainteresowania Moskwy Kosowem jest fakt, że Serbia to ostatnie w regionie państwo, na którego decyzje Rosja ma jeszcze wpływ. Obecnie nie jest ważna dziewiętnastowieczna idea panslawizmu czy narodowa duma Rosji. Sprzeciwy Rosji są efektem geopolitycznej kalkulacji.” [58]

Na Bałkanach Rosja występuje w charakterze obrońcy terytorialnej integralności Serbii i norm prawa międzynarodowego, ale na obszarze byłego Związku Radzieckiego, powołując się na precedens Kosowa, stara się wykorzystać sytuację zgodnie ze swymi interesami w Naddniestrzu, Abchazji i Osetii Południowej. Na obszarze poradzieckim skupione są zasadnicze interesy Rosji. Rosja stoi na stanowisku, że sposób rozwiązania problemu Kosowa ma charakter uniwersalny i będzie stanowić precedens dla wszystkich podobnych konfliktów. Stanowisko USA i UE, odrzucające możliwość zastosowania schematu kosowskiego wobec konfliktów na obszarze WNP, to zdaniem Rosji polityka podwójnych standardów. [59]

Krajem najbardziej zagrożonym negatywnymi skutkami niepodległości Kosowa jest Bośnia. Republika Serbska znajdująca się obecnie w konflikcie z władzami centralnymi i międzynarodowymi wsparta przez Belgrad może wykorzystać ogłoszenie niepodległości przez Kosowo jako uzasadnienie dla bojkotu instytucji państwowych i w efekcie zablokowania aspiracji euroatlantyckich Sarajewa. [60] Chociaż secesja Kosowa zwiększyła presję na rząd Republiki Serbskiej, aby przeprowadził referendum na temat ewentualnego odłączenia się od Bośni, premier Milorad Dodik odmówił, wzywając do ostudzenia nastrojów. [61]

Secesja Kosowa jest sprzeczna z Kartą Narodów Zjednoczonych. Nie jest bowiem realizacją prawa do samostanowienia. Przysługuje ono ludom i narodom a nie mniejszościom narodowym. Ani naród, ani lud kosowski nie istnieje. To mniejszość albańska zamieszkująca Serbię. Sposób powstania Kosowa narusza także zasadę terytorialnej integralności państw. [62]

W październiku 2008 roku Komitet Noblowski w Oslo ogłosił, że Pokojową Nagrodę Nobla za rok 2008 otrzymał Martti Ahtisaari. W uzasadnieniu Komitet podał, że były prezydent Finlandii działa na rzecz rozwiązywania międzynarodowych konfliktów na kilku kontynentach i na przestrzeni ponad trzech dekad. Przypomniał o mediacjach Ahtisaariego m.in. w Kosowie, Namibii, Indonezji i Iraku. Państwa zachodnie pogratulowały Ahtisaariemu, natomiast były serbski ambasador w Rosji, Borislav Milošević krytycznie ocenił decyzję Komitetu Noblowskiego i uznał, że Nagroda Nobla została wykorzystana dla celów politycznych. [63]

{mospagebreak}

Aktualna sytuacja w Kosowie oraz pomoc zagraniczna

Deklaracja niepodległości Kosowa z 17 lutego 2008 roku oraz wejście w życie 15 czerwca 2008 roku nowej kosowskiej konstytucji zmieniły rzeczywistość Bałkanów. Kosowski rząd oraz większość kosowskich Albańczyków postrzegają niepodległość jako zrealizowanie długoletniego celu. [64] Po ogłoszeniu niepodległości najbardziej niespokojnie było w północnym Kosowie, gdzie mieszka wielu Serbów, którzy bojkotują kosowskie instytucje. Protestujący Serbowie kilka razy starli się z siłami ONZ i KFOR przy granicy serbsko-kosowskiej oraz na terenach leżących na północ od Kosowskiej Mitrovicy. Do największych zamieszek doszło 17 marca 2008 roku, kiedy aresztowano Serbów próbujących zająć rządowe budynki w Kosowskiej Mitrovicy. [65]

W starciach między Serbami a Albańczykami zginął ukraiński policjant. Natomiast 15 ukraińskich i 28 polskich policjantów zostało rannych. Także 20 francuskich żołnierzy KFOR ucierpiało. Według serbskich mediów obrażenia odniosło 70 cywilów. [66] 11 maja Serbowie zorganizowali lokalne wybory w regionach zamieszkałych przez serbską większość. Przedstawiciele ONZ uznali wybory za niezgodne z treścią Rezolucji nr 1244, a za nielegalne działające równolegle do kosowskich władz serbskie instytucje. [67] Pod koniec 2008 roku znów niespokojnie było w Kosowskiej Mitrovicy. Po zranieniu nożem Serba przez dwóch albańskich nastolatków w albańskiej enklawie w serbskiej części miasta, setki kosowskich Serbów zniszczyły kilkadziesiąt albańskich sklepów i samochodów z kosowską rejestracją. [68]

Pierwsza ustawa przyjęta przez kosowski parlament po deklaracji niepodległości dotyczyła powołania ministerstwa spraw zagranicznych, które zdaniem premiera Thaciego pomoże ustanowić stosunki z przyjaznymi krajami i rozwijać gospodarkę. Kolejne dotyczyły m.in. paszportów i obywatelstwa. [69] Rząd w Kosowie współpracował z UNMIK nad wprowadzeniem w życie postanowień planu Ahtisaariego. Po konsultacjach z przedstawicielami organizacji międzynarodowych kosowski parlament uchwalił w kwietniu 2008 roku nową konstytucję. [70] 19 czerwca premierzy Albanii i Kosowa podpisali memorandum o współpracy w dziedzinie polityki, gospodarki, bezpieczeństwa i turystyki. Ponadto oba kraje zobowiązały się do walki ze zorganizowaną przestępczością oraz opracowania wspólnej strategii i współpracy w zabiegach o przyjęcie do NATO i Unii Europejskiej. Premierzy podkreślili, że „Nasze kraje nie dążą do zmiany granic, lecz do zacieśnienia współpracy i integracji regionalnej.” [71]

11 lipca Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz USA i UE zorganizowały w Brukseli Międzynarodową Konferencję Ofiarodawców. Podstawą prac konferencji był opracowany przez Ministerstwo Finansów i Gospodarki plan rozwoju Kosowa – Średniookresowe Ramy Wydatków MTEF 2008-2011 (Medium Term Expenditure Framework). Obiecano przekazać Kosowu 1,2 mld EUR (1,9 mld USD) pomocy na rozwój gospodarczy. Środki zostaną wykorzystane na projekty związane z finansowaniem budżetu, zadłużeniem, oraz tworzeniem instytucji. [72] Kraje członkowskie Unii Europejskiej mają przekazać 789 mln USD pomocy w ciągu czterech lat. Natomiast USA obiecały 400 mln USD. Dzięki tej pomocy sfinansowane zostaną programy poprawy systemu sprawiedliwości i edukacji. [73]

W październiku 2008 roku kosowski rząd utworzył Agencję ds. Koordynacji Rozwoju i Integracji Europejskiej ACDEI (Agency for Coordination of Development and European Integration). [74] ACDEI powstała z połączenia dotychczasowej Agencji ds. Integracji Europejskiej oraz Centrum Koordynacji Dotacji. Jej zadaniem jest zarządzanie pomocą zagraniczną poprzez tworzenie odpowiednich programów do jej wykorzystania. Ponadto ACDEI koordynuje działania związane z uczestnictwem Kosowa w Procesie Stowarzyszenia i Stabilizacji oraz wprowadzaniem w życie przepisów Unii Europejskiej. [75]

4 lutego 2008 roku powołano Biuro Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie (Biuro EUSR, Office of the European Union Special Representative). Jest to międzyrządowy organ reprezentujący państwa Unii Europejskiej. EUSR, którym został Peter Feith, zajmuje się koordynacją wszystkich działań Unii na terenie Kosowa. Pełni również funkcję doradczą wobec kosowskiego rządu w sprawach związanych z integracją europejską oraz prawami człowieka. [76]

Tego samego dnia została powołana Misja Unii Europejskiej na Rzecz Praworządności w Kosowie (EULEX Kosovo), której szefem został Yves de Kermabon. W jej ramach do Kosowa wysłano grupę prawników, których zadaniem jest wspieranie władz sądowniczych i organów odpowiedzialnych za zapewnienie przestrzegania prawa. Działania te mają na celu prowadzenie skuteczniejszej walki ze zorganizowaną przestępczością oraz korupcją. Poprawa bezpieczeństwa i lepsze egzekwowanie prawa mają przyciągnąć potencjalnych inwestorów zagranicznych, i w konsekwencji przyspieszyć rozwój gospodarczy Kosowa. [77]

W czerwcu 2008 roku sekretarz generalny ONZ Ban Ki-Moon zdecydował o reorganizacji UNMIK, przekazaniu części zadań misji EULEX oraz zmniejszeniu obecności ONZ w Kosowie. W raporcie do Rady Bezpieczeństwa ONZ stwierdził, że „UNMIK nie ma możliwości efektywnie wykonywać większości zadań związanych z administrowaniem.” [78] Misja musiała zrezygnować z działalności na terenach zamieszkałych w większości przez Serbów, ponieważ spotkała się z ostrym sprzeciwem władz serbskich. Z drugiej strony władze albańskie po ogłoszeniu niepodległości przekazały oficjalne zaproszenie dla działania EULEX. Misja wzbudza tym większe sprzeciwy strony serbskiej, ponieważ ma przejąć dużą cześć zadań UNMIK. [79]

W listopadzie mieszkańcy Prisztiny protestowali przed siedzibą UNMIK w obronie niezawisłości Kosowa. Nie zgadzali się na serbskie warunki działalności misji EULEX. Także kosowski rząd nie zgadzał się na rozpoczęcie unijnej misji, dopóki EULEX nie uzna kosowskiej konstytucji oraz niezawisłości kraju. Chciał również, by EULEX działał na terenach zamieszkałych przez Serbów, co miało zapobiec ich oderwaniu się od Kosowa. [80] W grudniu w ramach misji EULEX w Kosowie znajdowało się ponad tysiąc policjantów, sędziów, prokuratorów i celników. W kwietniu 2009 roku EULEX osiągnął pełną zdolność operacyjną. W tym czasie Policja UNMIK zakończyła swoją misję, a sam UNMIK zgodnie z zaleceniami sekretarza generalnego ONZ Ban Ki-Moona ograniczył swoją działalność. [81]

W marcu 2009 roku minister spraw zagranicznych Kosowa Skender Hyseni na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ poprosił o zakończenie działania UNMIK. Jego zdaniem misja nie jest już konieczna, ponieważ jej zadania przejmuje misja UE, a Kosowo już od roku było niepodległe. [82]

14 lipca z wizytą w Prisztinie przebywał wysoki przedstawiciel Unii Europejskiej ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Javier Solana. Spotkał się z premierem i prezydentem Kosowa. Zapewnił o dalszym wsparciu kraju przez Unię Europejską w budowie demokratycznego państwa. [83]

Pod koniec sierpnia w Kosowie doszło do kolejnych protestów przeciwko unijnej misji EULEX. W Prisztinie uszkodzono m.in. 24 samochody należące do misji. W Kosowskiej Mitrovicy siedem osób zostało rannych w starciach mniejszości serbskiej z Albańczykami. [84] Unia Europejska przeznaczyła 265 mln EUR na działalność EULEX. Misja ma funkcjonować do 14 czerwca 2010 roku. [85] 31 maja 2009 roku misja liczyła 2569 osób, w tym 1651 pracowników z zagranicy oraz 918 z Kosowa. [86]

Rada Północnoatlantycka zgodnie z wnioskami planu Ahtisaariego wydała siłom KFOR polecenie nadzorowania rozwiązania Korpusu Ochrony Kosowa oraz kontroli powstawania Kosowskich Sił Bezpieczeństwa KSF (Kosovo Security Force), które powołano 21 stycznia 2009 roku. W sierpniu 2008 roku utworzono Ministerstwo ds. Kosowskich Sił Bezpieczeństwa. 20 stycznia 2009 roku zawieszono działalność KPC, który 14 czerwca 2009 roku został oficjalnie rozwiązany. 1400 funkcjonariuszy KPC zostało przeniesionych do służby w KFC. Obecnie siły KFOR organizują, szkolą oraz wyposażają KSF, które mają w połowie września 2009 roku osiągnąć zdolność operacyjną. [87] Przeciwko powstaniu KSF protestowali kosowscy Serbowie, którzy w lutym 2009 roku blokowali drogę prowadzącą z Kosowa do Serbii. [88]

W październiku 2008 roku Wielka Brytania zapowiedziała wycofanie swoich wojsk z Kosowa. [89] W marcu 2009 roku Hiszpania, która nie uznaje niepodległego Kosowa i nie uczestniczy w misji EULEX, zapowiedziała wycofanie swojego kontyngentu z sił KFOR. [90] W czerwcu w Kosowie stacjonowało ponad 13 tys. żołnierzy sił KFOR. Największe kontyngenty wystawiły Niemcy, Włochy, Stany Zjednoczone oraz Francja. [91]

Nowy sekretarz generalny NATO Anders Fogh Rasmussen kilka dni po objęciu stanowiska odwiedził w sierpniu Kosowo. Spotkał się z prezydentem Sejdiu i premierem Thacim. Rozmawiano o redukcji sił KFOR w Kosowie. Rasmussen zaznaczył, że „Kosowo będzie istotnym priorytetem w mojej pracy na stanowisku sekretarza generalnego NATO.” [92] W czerwcu 2009 roku NATO podjęło decyzję, że w ciągu dwóch lat Sojusz zmniejszy siły KFOR do 2,5 tys. żołnierzy We wrześniu sekretarz generalny Sojuszu Anders Fogh Rasmussen potwierdził, że pomimo letnich zamieszek w Kosowie, NATO zmniejszy liczebność sił KFOR. Rasmussen stwierdził, że „Zrealizujemy podjętą wcześniej decyzję o ograniczeniu sił na początku przyszłego roku z 15 tys. do 10 tys. żołnierzy. Sądzę, że ogólnie sytuacja w kwestii bezpieczeństwa jest całkiem zadowalająca.” [93]

29 lipca 2009 roku podczas ceremonii w Departamencie Stanu USA [94] przekazano podpisane przez prezydenta i premiera Kosowa dokumenty potwierdzające akceptację przez ten kraj Artykułów Porozumienia w sprawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Oznaczało to formalne przyjęcie Kosowa do tych organizacji. [95] Premier Thaci po informacji o przyjęciu Kosowa do powyższych organizacji stwierdził, że „Jest to sukces Kosowa, jego instytucji i jego narodu. Będąc członkiem Banku Światowego, będziemy dysponować możliwościami wyboru większej pomocy ekonomicznej. Wzrośnie też automatycznie zaufanie inwestorów międzynarodowych do Kosowa.” [96]

Według danych Departamentu Stanu USA z lipca 2009 roku Kosowo zamieszkuje obecnie około 1,8 mln osób. 88% ludności stanowią Albańczycy, a 7% mieszkańców, tj. około 126 tys. osób jest Serbami. [97] Na północy Serbowie zamieszkują przede wszystkim rejon Kosowskiej Mitrovicy. Pozostali mieszkają w rozsianych po Kosowie enklawach strzeżonych przez siły KFOR. Kosowscy Serbowie twierdzą, że od chwili wycofania się sił jugosłowiańskich ponad 1100 Serbów zostało zabitych, a kolejne tysiąc zaginęło. Setki serbskich domów zostały ograbione i spalone. [98] Mimo licznych zapewnień władz Kosowa o dążeniu do stworzenia wieloetnicznego społeczeństwa, położenie mniejszości etnicznych niewiele się zmieniło. W maju 2009 roku brytyjska Międzynarodowa Grupa na Rzecz Praw Mniejszości (MRGI) opublikowała raport, w którym wskazała na brak woli albańskich przywódców Kosowa do zapewnienia praw mniejszościom. Są one narażone na dyskryminację i wykluczenie ze społeczeństwa. [99]

Serbia wraz z kosowskimi Serbami oraz Rosja nie uznają legalności misji Unii Europejskiej w Kosowie. W związku z tym Rezolucja nr 1244 nadal obowiązuje. W rezultacie obecne współistnieją misje UNMIK oraz EULEX Kosovo. Siły KFOR w dalszym ciągu odpowiadają za bezpieczeństwo w Kosowie zgodnie z postanowieniami Rezolucji nr 1244. [100] Decyzja Rady Bezpieczeństwa ONZ o zakończeniu misji w Kosowie jest blokowana przez Rosję. Specjalny przedstawiciel sekretarza generalnego ONZ Lamberto Zannier pozostaje w Kosowie, choć zakres jego obowiązków pozostaje niejasny. Jednakże jest dalej potrzebny, ponieważ Belgrad odmawia bezpośrednich kontaktów z kosowskim rządem. UNMIK jest ponadto jedyną lokalną władzą, którą uznają kosowscy Serbowie. Na służbie w Kosowie pozostaje ponad 15 tys. żołnierzy NATO. [101]

Nowe państwo jest dosyć kosztownym utrzymankiem starzejącej się Europy. Kosztuje Komisję Europejską ponad 500 mln EUR rocznie. Do tego dochodzą fundusze z innych instytucji. Stany Zjednoczone dały prowincji niepodległość i czerpią z tego polityczne zyski (m.in. bazy wojskowe), ale to Unia musi płacić za Kosowo. [102] Według danych Banku Światowego połowa ponad dwumilionowej ludności Kosowa żyje w ubóstwie. Bezrobocie sięga 40% wśród osób aktywnych zawodowo i 60% wśród młodych ludzi. PKB wynosi 1800 dolarów na osobę. [103]

Pomimo miliardów dolarów pomocy oraz pozostawania pod zwierzchnictwem ONZ przez osiem lat, gospodarcza przyszłość Kosowa rysuje się w ponurych barwach. Wysoki poziom bezrobocia oraz fakt, że połowa ludności ma mniej niż 25 lat powodują, że głównym towarem eksportowym jest zorganizowana przestępczość. [104] Warunki życia w Kosowie wcale się nie poprawiły. Emerytury wypłacane są nieregularnie. Przerwy w dostawie prądu są na porządku dziennym. Nowe państwo jest spolaryzowane jak mało które na świecie. Po wyboistych drogach jeżdżą luksusowe BMW z mafiosami w środku i furmanki ciągnięte przez szkapy. [105]

Kraj, choć bez dostępu do morza i górzysty, ma długi okres wegetacyjny, więc mógłby być spichlerzem Europy. Jednakże brakuje szlaków transportowych poza dwupasmowymi drogami, zaniedbaną linią kolejową oraz drogimi połączeniami lotniczymi. [106] Obecny premier Kosowa Hashim Thaci obiecał wybudowanie prawdziwej autostrady do granicy z Albanią w ciągu pięciu lat. Będzie to jednak jedyna droga do reszty świata. Z kolei budowa finansowanej przez Bank Światowy elektrowni została spowolniona sporami o to, kto będzie przyszłym dostawcą węgla. [107]

Włochy, Albania, Macedonia i Grecja są głównymi krajami, do których eksportuje Kosowo. Eksport Kosowa do USA odbywa się na preferencyjnych warunkach w ramach programu GSP. Podobne zasady obowiązują przy kosowskim eksporcie do państw członkowskich UE i CEFTA. Import pochodzi przede wszystkim z państw członkowskich UE, Macedonii, Serbii, Turcji i Albanii. [108] Gospodarka kraju jest w tak złej kondycji, że rosną obawy o zachowanie młodych osób, które z powodu braku pracy mogą powrócić do starych nielegalnych form przygranicznego handlu: przemytu narkotyków, broni i ludzi. [109]

Zdaniem jednego z obserwatorów OBWE Albańczycy myśleli, że po ogłoszeniu niepodległości jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki znikną dręczące ich patologie, a samo Kosowo natychmiast wejdzie do Unii Europejskiej i NATO. Kiedy zrozumieli, że to ułuda, wpadli we wściekłość. [110] W lutym 2009 roku już trzeci raz w ciągu sześciu miesięcy zastrajkowali pracownicy służby zdrowia w Kosowie. Domagali się obiecanych w październiku przez rząd podwyżek ich wynagrodzenia o 10%. [111] Dobrą wiadomością jest to, że Kosowo posiada młodą populację, która zna język angielski oraz jest nastawiona prozachodnio. Ponadto ma zdolności techniczne i chęć tworzenia nowych władz. [112]

{mospagebreak}

Podsumowanie

Jednostronne ogłoszenie niepodległości przez Kosowo było promowane przez amerykańskich polityków jako najlepsze rozwiązanie konfliktu. Sama deklaracja niepodległości przez Kosowo spotkała się z bardzo przychylną reakcją amerykańskich władz, które uznały nowe państwo już następnego dnia po jej ogłoszeniu, a po kilku miesiącach otworzyły w nim ambasadę. Poza wsparciem politycznym, Amerykanie aktywnie uczestniczą w działaniach pomocowych dla Kosowa. Stany Zjednoczone są największym pojedynczym donatorem nowego kraju. Ponadto Amerykanie biorą udział w szkoleniu nowych kosowskich kadr oraz sił zbrojnych.

Warunki naturalne sprzyjają rozwojowi Kosowa, jednakże jego niestabilna sytuacja spycha je w „czarną dziurę” Europy, tworząc przy tym okoliczności sprzyjające rozwojowi zorganizowanej przestępczości. Dlatego istotne jest aktywne wsparcie społeczności międzynarodowej w demokratycznym kształtowaniu nowego państwa, dbającego także o mniejszości etniczne. Stworzy to młodym obywatelom Kosowa alternatywę dla przestępczych zachowań oraz przyczyni się do ustabilizowania sytuacji na Bałkanach, które będą mogły integrować się z resztą Europy.

Największym sprawdzianem dla Kosowa będzie sytuacja w jego zdominowanej przez Serbów północnej części oraz zapobieżenie przemocy na pozostałym terytorium Kosowa, gdzie w enklawach również żyją mniejszości narodowe. W trakcie zarządzania Kosowem przez ONZ część północna prowincji przeciwstawiała się integracji z resztą Kosowa, pozostając politycznie i instytucjonalnie powiązana z Serbią. Serbowie z północy nie są zainteresowani byciem częścią nowego państwa. Stany Zjednoczone oraz Unia Europejska muszą zapobiec oderwaniu się północnego Kosowa albo jeśli podział kraju będzie nieunikniony, dokonać go w sposób pokojowy.

Rosja, mając prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, zablokuje starania Kosowa o przyjęcie do ONZ. Dopóki Serbia będzie ściśle powiązana z Rosją, nic się nie zmieni w sprawie Kosowa. Możliwe, że podzieli los Tajwanu i innych quasi państw, uznawanych przez kilkadziesiąt krajów. Mimo wszystko Kosowo uzyskało ochronę NATO i Unii Europejskiej, kontynuujących swe misje. Secesja Kosowa była ogromną stratą dla narodu serbskiego, ale dla większości Serbów równie ważna, a niejednokrotnie ważniejsza jest poprawa sytuacji ekonomicznej i stworzenie nowych miejsc pracy.

Przypisy:

[1] Kupchan C., Independence for Kosovo, „Foreign Affairs”, Volume 84, Issue 6, November/December 2005.
[2] Kupchan C., Serbia's Final Frontier?, Foreignaffairs.com, 12th March 2008.
[3] Nordland R., Cirjakovic Z., To Block a Nation’s Birth, „Newsweek” (U.S. Edition), 3rd March 2008.
[4] Nordland R., Cirjakovic Z., Another Failed State, „Newsweek” (Web Exclusive), 17th February 2008.
[5] Ćosić D., Katastrofa w Kosowie, „Wprost”, nr 9/2009 (1364).
[6] Brzezińska A., Polityka UE wobec Kosowa jako przedmiot debaty przedwyborczej w Serbii, „Analizy natolińskie”, nr 5/2008 (38), s. 3.
[7] Abramowitz M., A Moment of Truth for Serbia, „Newsweek” (International, Atlantic Edition), 24th March 2008.
[8] Freedman M., Winning the Battle of Kosovo, „Newsweek” (International, Atlantic Edition), 24th March 2008.
[9] Serbia zamierza wysłać z powrotem ambasadorów do UE, „Rzeczpospolita”, 20.07.2008.
[10] Ibidem.
[11] Brzezińska A., op. cit., s. 1.
[12] Levitin M., Sorry, Not Interested, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 21st January 2008.
[13] Brzezińska A., op. cit., s. 6.
[14] Nordland R., Cirjakovic Z., To Block…
[15] Ibidem.
[16] Brzezińska A., op. cit., s. 4.
[17] Ibidem, s. 7.
[18] Letter Dated 12 June 2008 from the Secretary-General to his Excellency Mr. Boris Tadic, [w:] Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, New York 2008, s. 7.
[19] MTS jako organ sądowy ONZ rozstrzyga spory między państwami.
[20] ONZ zajmie się sprawą niepodległości Kosowa, „Rzeczpospolita”, 8.10.2008.
[21] Belgrad „za żadną cenę" nie uzna niepodległości Kosowa, „Rzeczpospolita”, 22.04.2009.
[22] Policja czarnogórska rozpędziła manifestację przeciwników uznania Kosowa, „Rzeczpospolita”, 13.10.2008.
[23] Napięte relacje Serbii z Macedonią i Czarnogórą, „Rzeczpospolita”, 10.10.2008.
[24] Wciąż nienawidzą USA, „Rzeczpospolita”, 21.05.2009.
[25] Koha Ditore: Kosowo wita przyjaciela, „Rzeczpospolita”, 21.05.2009.
[26] Prezydent Serbii: nie ma państwa Kosowo, Wprost 24, 16.02.2009.
[27] Były premier Kosowa zatrzymany, „Rzeczpospolita”, 24.06.2009.
[28] Serbia oskarża kosowskich policjantów o przemyt broni, Money.pl, 15.07.2009.
[29] Remarks by President Bush on Kosovo, Ameriva.gov, 19.02.2008.
[30] State’s Burns Briefing on Kosovo’s Declaration of Independence, Ameriva.gov, 19.02.2008.
[31] Ibidem.
[32] Spotkanie z panią Madeleine Albright, byłą sekretarz stanu USA, Komisja Spraw Zagranicznych, Biuletyn, nr 605/VI kad., 25.04.2008, s. 7.
[33] Ibidem, s. 7.
[34] Statement on Kosovo’s Constitution Entering into Force, America.gov, 16.06.2008.
[35] Background Note: Kosovo, Portal Departamentu Stanu USA.
[36] Bush Remarks with Kosovo’s President Sejdiu, Prime Minister Thaci, America.gov, 21.06.2008.
[37] Ibidem.
[38] Kaufman S., United States Pledges $400 Million at Kosovo Donors’ Conference, America.gov, 11.07.2008.
[39] Background Note: Kosovo…
[40] Secretary Clinton Congratulates Kosovo's Progress in its Historic First Year as an [39] Independent State, Portal Departamentu Stanu USA, 26.02.2009.
[41] Fałek R., Wiceprezydent USA w bazie Bondsteel Portal Wojska Polskiego, 25.05.2009.
[42] Koha…
[43] Fałek R., op. cit.
[44] Foreign Operations Appropriated Assistance: Kosovo, Portal Departamentu Stanu USA.
[45] Kaufman S., op. cit.
[46] Ćosić D., Katastrofa…
[47] Brzezińska A., op. cit., s. 2, 3.
[48] Spośród członków Unii Europejskiej Kosowa nie uznały Cypr, Hiszpania, Grecja, Rumunia i Słowacja.
[49] List of Countries that Have Recognized the Independence of the Republic of Kosovo, Portal Prezydenta Kosowa.
[50] Kosowo zapowiada otwarcie pierwszych ambasad, „Rzeczpospolita”, 18.06.2008.
[51] Freedman M., op. cit.
[52] Balcer A., Kaczmarski M., Stanisławski W., Kosowo przed ostatecznym rozwiązaniem. Proces uregulowania statusu międzynarodowego – uwarunkowania polityczne i historyczne, perspektywy rozwoju sytuacji, „Prace OSW”, luty 2008, s. 32.
[53] Matthews O., Separatist Movements May Not Be Contagious, after All, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 30th June 2008.
[54] Freedman M., op. cit.
[55] Gvosdev N., Kosovo and its Discontents, „Foreign Affairs”, January/February 2006.
[56] Ćosić D., Kosowskie przekleństwo, Wprost 24, 18.06.2008.
[57] Prezydent nie zgodzi się na ambasadora w Kosowie, „Rzeczpospolita”, 24.09.2008.
[58] Clark W., Playing Games with Kosovo, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 3rd March 2008.
[59] Śmigielski R., Federacja Rosyjska wobec statusu Kosowa, „Biuletyn PISM”, nr 49/2007 (463).
[60] Balcer A., Kaczmarski M., Stanisławski W., op. cit., s. 38.
[61] Kupchan C., Serbia's…
[62] Rak K., Muszyński M., Błąd Europy, „Wprost”, nr 9/2008 (1314).
[63] Pokojowy Nobel dla mistrza mediacji, „Rzeczpospolita”, 10.10.2008.
[64] Kim J., Woehrel S., Kosovo and U.S. Policy, Background to Independence, RL31053, Congressional Research Service, Washington 2008, s. 2.
[65] Ibidem, s. 4.
[66] Kosowo: zamieszki po zranieniu Serba, Wprost 24, 30.12.2008.
[67] Statement Regarding Serbian “Local Elections” Held Today in Kosovo, United Nations Interim Administration Mission in Kosovo Press Release, 11th May 2008.
[68] Kosowo: zamieszki…
[69] Kosowo: parlament przyjął pierwsze ustawy, Wprost 24, 19.02.2008.
[70] Kim J., Woehrel S., op. cit., s. 12.
[71] Memorandum w sprawie wspólnej strategii kosowsko-albańskiej, „Rzeczpospolita”, 19.06.2008.
[72] USAID Administrator Leads U.S. Delegation at Kosovo Donors Conference, Portal Portal Amerykańskiej Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego.
[73] Kaufman S., op. cit.
[74] Odpowiednikiem ACDEI w Polsce byłby urząd powstały z połączenia Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych oraz Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
[75] About the Agency, Portal Agencji ds. Koordynacji Rozwoju i Integracji Europejskiej.
[76] The EU in Kosovo, Portal Misji Unii Europejskiej na Rzecz Praworządności w Kosowie.
[77] Brzezińska A., op. cit., s. 2.
[78] Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, New York 2008, s. 5.
[79] Brzezińska A., op. cit., s. 2.
[80] Kosowo: demonstracja w imię niezawisłości, Wprost 24, 19.11.2009.
[81] Background Note: Kosovo…
[82] Kosowo nie chce ONZ na swoim terytorium, „Rzeczpospolita”, 23.03.2009.
[83] Prime Minister Thaçi and President Sejdiu Hold a Joint Meeting with the EU High Representative for the Common Foreign and Security Policy, Javier Solana, Portal Premiera Kosowa, 14.07.2009.
[84] W Kosowie znacznie bezpiecznej, „Rzeczpospolita”, 13.08.2009.
[85] Council Joint Action 2009/445/CFSP of 9 June 2009 Amending Joint Action 2008/124/CFSP on the European Union Rule of Law Mission in Kosovo.
[86] Report of the Secretary-General and High Representative for the Common Foreign and Security Policy of the European Union to the Secretary-General of the United Nations on the Activities of the European Union Rule of Law Mission in Kosovo, [w:] Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, New York 2009, s. 12.
[87] Background Note: Kosovo…
[88] Kosowscy Serbowie nie chcą Sił Bezpieczeństwa, „Rzeczpospolita”, 5.02.2009.
[89] Wielka Brytania wycofa siły z Kosowa do końca roku, „Rzeczpospolita”, 08.10.2008.
[90] Hiszpania wycofa swe wojska z Kosowa do lata, „Rzeczpospolita”, 19.03.2009.
[91] KFOR Contributing Nations and Troop Numbers, Portal NATO.
[92] W Kosowie…
[93] NATO redukuje siły w Kosowie, „Rzeczpospolita”, 02.09.2009.
[94] Stany Zjednoczone są depozytariuszem dokumentów Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Banku Światowego) i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
[95] Kosovo Joins the IMF and World Bank, Portal Departamentu Stanu USA, 29.07.2009.
[96] Kosowo przyjęte do Banku Światowego, Wprost 24, 4.06.2009.
[97] Background Note: Kosovo…
[98] Kim J., Woehrel S., op. cit., s. 7, 8.
[99] Kosowo wypędza mniejszości, „Rzeczpospolita”, 27.05.2009.
[100] Kim J., Woehrel S., op. cit., s. 2.
[101] Wedgwood R., Why Kosovo Wasn’t Worth It, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 8th September 2008.
[102] Ćosić D., Katastrofa…
[103] Kosowo przyjęte…
[104] Nordland R., Cirjakovic Z., Another…
[105] Ćosić D., Katastrofa…
[106] Wedgwood R., op. cit.
[107] Ibidem.
[108] Background Note: Kosovo…
[109] Wedgwood R., op. cit.
[110] Ćosić D., Katastrofa…
[111] W Kosowie strajk płacowy w służbie zdrowia, „Rzeczpospolita”, 24.02.2009.
[112] Wedgwood R., op. cit.

Bibliografia:

Źródła
Council Joint Action 2009/445/CFSP of 9 June 2009 Amending Joint Action 2008/124/CFSP on the European Union Rule of Law Mission in Kosovo.
Kim J., Woehrel S., Kosovo and U.S. Policy, Background to Independence, RL31053, Congressional Research Service, Washington 2008.
Letter Dated 12 June 2008 from the Secretary-General to his Excellency Mr. Boris Tadic, [w:] Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, S/2008/354, United Nations, New York 2008.
Report of the Secretary-General and High Representative for the Common Foreign
and Security Policy of the European Union to the Secretary-General of the United Nations on the Activities of the European Union Rule of Law Mission in Kosovo, [w:] Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, S/2009/300, United Nations, New York 2009.
Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, S/2008/354, United Nations, New York 2008.
Spotkanie z panią Madeleine Albright, byłą sekretarz stanu USA, Komisja Spraw Zagranicznych, Biuletyn, nr 605/VI kad., 25.04.2008.
Statement Regarding Serbian “Local Elections” Held Today in Kosovo, United Nations Interim Administration Mission in Kosovo Press Release, 11th May 2008.

Raporty
Balcer A., Kaczmarski M., Stanisławski W., Kosowo przed ostatecznym rozwiązaniem. Proces uregulowania statusu międzynarodowego – uwarunkowania polityczne i historyczne, perspektywy rozwoju sytuacji, „Prace OSW”, luty 2008.
Brzezińska A., Polityka UE wobec Kosowa jako przedmiot debaty przedwyborczej w Serbii, „Analizy natolińskie”, nr 5/2008 (38).

Artykuły
Abramowitz M., A Moment of Truth for Serbia, „Newsweek” (International, Atlantic Edition), 24th March 2008.
Gvosdev N., Kosovo and its Discontents, „Foreign Affairs”, January/February 2006.
Kupchan C., Independence for Kosovo, „Foreign Affairs”, Volume 84, Issue 6, November/December 2005.
Kupchan C., Serbia's Final Frontier?, Foreignaffairs.com, 12th March 2008.
Śmigielski R., Federacja Rosyjska wobec statusu Kosowa, „Biuletyn PISM”, nr 49/2007 (463).

Prasa
Belgrad „za żadną cenę" nie uzna niepodległości Kosowa, „Rzeczpospolita”, 22.04.2009.
Były premier Kosowa zatrzymany, „Rzeczpospolita”, 24.06.2009.
Clark W., Playing Games with Kosovo, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 3rd March 2008.
Ćosić D., Katastrofa w Kosowie, „Wprost”, nr 9/2009 (1364).
Ćosić D., Kosowskie przekleństwo, Wprost 24, 18.06.2008.
Freedman M., Winning the Battle of Kosovo, „Newsweek” (International, Atlantic Edition), 24th March 2008.
Hiszpania wycofa swe wojska z Kosowa do lata, „Rzeczpospolita”, 19.03.2009.
Koha Ditore: Kosowo wita przyjaciela, „Rzeczpospolita”, 21.05.2009.
Kosowo nie chce ONZ na swoim terytorium, „Rzeczpospolita”, 23.03.2009.
Kosowo przyjęte do Banku Światowego, Wprost 24, 4.06.2009.
Kosowo wypędza mniejszości, „Rzeczpospolita”, 27.05.2009.
Kosowo zapowiada otwarcie pierwszych ambasad, „Rzeczpospolita”, 18.06.2008.
Kosowo: demonstracja w imię niezawisłości, Wprost 24, 19.11.2009.
Kosowo: parlament przyjął pierwsze ustawy, Wprost 24, 19.02.2008.
Kosowo: zamieszki po zranieniu Serba, Wprost 24, 30.12.2008.
Kosowscy Serbowie nie chcą Sił Bezpieczeństwa, „Rzeczpospolita”, 5.02.2009.
Levitin M., Sorry, Not Interested, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 21st January 2008.
Matthews O., Separatist Movements May Not Be Contagious, after All, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 30th June 2008.
Memorandum w sprawie wspólnej strategii kosowsko-albańskiej, „Rzeczpospolita”, 19.06.2008.
Napięte relacje Serbii z Macedonią i Czarnogórą, „Rzeczpospolita”, 10.10.2008.
NATO redukuje siły w Kosowie, „Rzeczpospolita”, 02.09.2009.
Nordland R., Cirjakovic Z., Another Failed State, „Newsweek” (Web Exclusive), 17th February 2008.
Nordland R., Cirjakovic Z., To Block a Nation’s Birth, „Newsweek” (U.S. Edition), 3rd March 2008.
ONZ zajmie się sprawą niepodległości Kosowa, „Rzeczpospolita”, 8.10.2008.
Pokojowy Nobel dla mistrza mediacji, „Rzeczpospolita”, 10.10.2008.
Policja czarnogórska rozpędziła manifestację przeciwników uznania Kosowa, „Rzeczpospolita”, 13.10.2008.
Prezydent nie zgodzi się na ambasadora w Kosowie, „Rzeczpospolita”, 24.09.2008.
Prezydent Serbii: nie ma państwa Kosowo, Wprost 24, 16.02.2009.
Rak K., Muszyński M., Błąd Europy, „Wprost”, nr 9/2008 (1314).
Serbia oskarża kosowskich policjantów o przemyt broni, Money.pl, 15.07.2009.
Serbia zamierza wysłać z powrotem ambasadorów do UE, „Rzeczpospolita”, 20.07.2008.
W Kosowie strajk płacowy w służbie zdrowia, „Rzeczpospolita”, 24.02.2009.
W Kosowie znacznie bezpiecznej, „Rzeczpospolita”, 13.08.2009.
Wciąż nienawidzą USA, „Rzeczpospolita”, 21.05.2009.
Wedgwood R., Why Kosovo Wasn’t Worth It, „Newsweek” (International, Pacific Edition), 8th September 2008.
Wielka Brytania wycofa siły z Kosowa do końca roku, „Rzeczpospolita”, 08.10.2008.

Internet
About the Agency, Portal Agencji ds. Koordynacji Rozwoju i Integracji Europejskiej.
http://www.acdei-ks.org/?id=47&mid=44&mid=44&PHPSESSID=abb2ae849e5f47c1bb3039e3eb93b279
Background Note: Kosovo, Portal Departamentu Stanu USA.
http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/100931.htm
Bush Remarks with Kosovo’s President Sejdiu, Prime Minister Thaci, America.gov, 21.06.2008.
http://www.america.gov/st/texttrans-english/2008/July/20080722135614eaifas0.688183.html
Fałek R., Wiceprezydent USA w bazie Bondsteel Portal Wojska Polskiego, 25.05.2009.
http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/13613/226/Wiceprezydent%20USA%20w%20bazie%20Bondsteel.html
Foreign Operations Appropriated Assistance: Kosovo, Portal Departamentu Stanu USA.
http://www.state.gov/p/eur/rls/fs/106425.htm
Kaufman S., United States Pledges $400 Million at Kosovo Donors’ Conference, America.gov, 11.07.2008.
http://www.america.gov/st/foraid-english/2008/July/20080711165710esnamfuak0.1193659.html
KFOR Contributing Nations and Troop Numbers, Portal NATO.
http://www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_placemat.pdf
Kosovo Joins the IMF and World Bank, Portal Departamentu Stanu USA, 29.07.2009.
www.state.gov/r/pa/prs/ps/2009/06a/125489.htm
List of Countries that Have Recognized the Independence of the Republic of Kosovo, Portal Prezydenta Kosowa.
http://www.president-ksgov.net/?id=5,67,67,67,e,749
Prime Minister Thaçi and President Sejdiu Hold a Joint Meeting with the EU High Representative for the Common Foreign and Security Policy, Javier Solana, Portal Premiera Kosowa, 14.07.2009.
http://www.ks-gov.net/pm/?page=2,9,752
Remarks by President Bush on Kosovo, Ameriva.gov, 19.02.2008.
http://www.america.gov/st/texttrans-english/2008/February/20080219112821eaifas0.8618585.html
Secretary Clinton Congratulates Kosovo's Progress in its Historic First Year as an Independent State, Portal Departamentu Stanu USA, 26.02.2009.
http://www.state.gov/secretary/rm/2009a/02/119845.htm
State’s Burns Briefing on Kosovo’s Declaration of Independence, Ameriva.gov, 19.02.2008.
http://www.america.gov/st/texttrans-english/2008/February/20080219132711eaifas0.9652979.html
Statement on Kosovo’s Constitution Entering into Force, America.gov, 16.06.2008.
http://www.america.gov/st/texttrans-english/2008/June/20080616113946eaifas0.5728571.html
The EU in Kosovo, Portal Misji Unii Europejskiej na Rzecz Praworządności w Kosowie.
http://www.eulex-kosovo.eu/?id=1
USAID Administrator Leads U.S. Delegation at Kosovo Donors Conference, Portal Portal Amerykańskiej Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego.
http://www.usaid.gov/locations/europe_eurasia/press/success/2008-08-prog.html