Migracje w Portugalii- zmiana kierunku?
20 styczeń 2010
Portugalia od wieków miała do czynienia głównie z emigracją. Utrzymywanie imperium kolonialnego, które miało swoje początki w XV wieku, oznaczało duży odpływ ludności z metropolii. W zeszłym wieku główną motywacją do opuszczenia Portugalii była bieda. Apogeum emigracji ekonomicznej przypadła na lata 50., kiedy portugalscy pracownicy zasilili masowo budowy krajów Północy. Po „rewolucji goździków” i upadku autorytarnego reżimu Salazara, tendencja się zmieniła, i od połowy lat 70. coraz większą rolę odgrywa imigracja.
Obecnie, Portugalia reprezentuje nietypowy dla Zachodniej Europy profil mieszany. (PEIXOTO, 2004: 3) Gorsze niż w krajach północnej Europy warunki pracy i niższe zarobki (głównie w sektorze budowlanym, ale także w służbie zdrowia czy usługach) sprawiają, że nadal utrzymuje się tendencja emigracyjna. Jako przeciwwaga występuje bardzo silna tendencja imigracyjna, głównie z krajów dawnej portugalskiej Afryki, Brazylii i Europy Wschodniej. Wspomniane tendencje (emigracyjna i imigracyjna) zostaną omówione osobno.
EMIGRACJA
Według danych rządowych (CSE 2006: 38),w roku 2003 najbardziej liczne społeczności emigrantów portugalskich znajdowały się w USA (1,7 mln), Francji (788 tys.), Brazylii (700 tys.), Kanadzie (506 tys.), Wenezueli (400 tys.) i RPA (300 tys.). Te państwa zamieszkuje ok. 80% całkowitej liczby portugalskich emigrantów na świecie. Jeśli chodzi o Europę, obok Francji najwięcej Portugalczyków zamieszkuje Wielką Brytanię (250 tys.), Szwajcarię (160 tys.), Niemcy (133 tys.), Luksemburg (65 tys.) i Hiszpanię (47 tys.). Dla porównania, ludność Portugalii wynosi aktualnie ok. 10 mln.
Podczas ostatnich dziesięcioleci to właśnie kraje Europy Zachodniej – Niemcy, Francja, Szwajcaria, Wlk. Brytania, Hiszpania i Luksemburg - były głównym celem emigracji. W ostatnich latach, w przypadku dwóch pierwszych krajów odnotowano spadek liczby portugalskich emigrantów. Jednocześnie, coraz więcej Portugalczyków wybierało Szwajcarię, Hiszpanię i Luksemburg.
Przewaga emigracji do Europy, a także związana z nią przewaga emigracji sezonowej (kilkumiesięcznej) nad stałą, ma związek z postępującą integracją gospodarczą i komunikacyjną Europy. Zmiana między konkretnymi państwami – np. spadek Wobec możliwości zarobku w którymś z pobliskich krajów, emigracja transoceaniczna straciła na atrakcyjności.
Według statystyk, wśród emigrantów przeważają młodzi, słabo wykształceni mężczyźni z interioru, którzy wykorzystują kilkumiesięczne wyjazdy do intensywnej pracy, głównie w sektorze budowlanym, co daje im nieporównywalne z portugalskimi możliwości wysokich zarobków.
IMIGRACJA
W 2005 roku, liczba cudzoziemców w Portugalii wynosiła 415 tysięcy osób. W tej liczbie przewodziły grupy pochodzące z dawnych afrykańskich posiadłości Portugalii (przede wszystkim mieszkańcy Wysp Zielonego Przylądka – 67 tysięcy, oraz Angoli - 27 tys. - i Gwinei-Bissau – 21 tys.), z Brazylii (63 tys.), Ukrainy (43 tys.), Wielkiej Brytanii (19 tys.), Hiszpanii (16 tys.) i Niemiec (13 tys.). (ARROTEIA 2007: 6)
Większość ludności cudzoziemskiej koncentruje się wokół największych miast południa kraju – obszar metropolitalny Lizbony skupia ponad połowę cudzoziemców przebywających w Portugalii. Porto, choć jest drugim co do wielkości miastem kraju, nie oferuje takich możliwości pracy. Dalsze 25% przypada na rejon Setubal i Faro - dwa miasta na południu. Pierwsze z nich jest centrum przemysłowym, zaś drugie stolicą Algarve, regionu, w którym koncentruje się przemysł turystyczny kraju (ARROTEIA 2007: 6).
Największy wzrost imigracji przypadł na drugą połowę lat 80. i lata 90. Był to dla Portugalii okres szybkiego rozwoju i dużego popytu na siłę roboczą – dzięki funduszom z Unii Europejskiej skonstruowano m.in. ogólnokrajową sieć autostrad. Dodatkowym impulsem, szczególnie dla Lizbony, były dwa duże przedsięwzięcia z przełomu wieków – wystawa światowa EXPO w roku 1998 w stolicy i mistrzostwa Europy w piłce nożnej w roku 2004. Gros imigracji (z wyjątkiem imigrantów z krajów Europy Zachodniej) zajmuje w Portugalii niskopłatne stanowiska w sektorze budowlanym i usługowym – porównywalne z zajęciami, które wykonuje omówiona wcześniej emigracja portugalska w krajach Europy.
W przypadku imigrantów z krajów afrykańskich i Brazylii, jednym z istotnych czynników na rzecz wyboru Portugalii jest brak bariery językowej, a także (w porównaniu z północą Europy)stosunkowo łagodny klimat i niskie koszty życia. Te ostatnie czynniki mają także znaczenie w przypadku imigrantów z Europy Wschodniej (przede wszystkim z Ukrainy i – w mniejszym stopniu – z Mołdawii i Rumunii).
O ile jednak wśród Afrykanów i (w mniejszym stopniu) Brazylijczyków przeważają osoby słabo wykształcone, w przypadku przybyszów ze Wschodu poziom wykształcenia jest dużo wyższy. Wskutek bariery językowej, inżynierowe i magistrzy z Ukrainy czy Mołdawii często wykonują prace poniżej swoich kwalifikacji – jako robotnicy na budowach, w przypadku mężczyzn, czy pomoce domowe w przypadku kobiet. Przy okazji masowego napływu pracowników tych narodowości po raz pierwszy też Portugalia zetknęła się ze zorganizowanymi sieciami handlu kobietami i problemem zorganizowanych grup mafijnych. (PEIXOTO 2004: 11)
Diametralnie inną grupę stanowią imigranci z Wielkiej Brytanii i innych krajów Europy Zachodniej. W tym przypadku znaczny odsetek stanowią osoby o ustabilizowanej pozycji finansowej, wysokim wykształceniu i dochodach. Osiedlają się w Portugalii, aby spędzić emeryturę w atrakcyjniejszych warunkach klimatycznych i ekonomicznych, niż oferują im ich ojczyste kraje.
WNIOSKI NA PRZYSZŁOŚĆ
Portugalia wybrała politykę regulowanego otwarcia na imigrację, przyjmując strategię opartą na regulacji i integracji. Ruchy imigracyjne są wspierane przez władze, ponieważ pozwalają zapobiec ujemnemu wzrostowi demograficznemu. Według oceny rządu, w przyszłości kraj może potrzebować jeszcze więcej ludności napływowej, szczególnie w dziedzinie wykwalifikowanej siły roboczej Integrację imigrantów ułatwia bliskość kulturowa i językowa (w przypadku przybyszy z Afryki i Brazylii), ale też wysoki poziom wykształcenia - dotyczy to części Brazylijczyków, a także Europejczyków z Północy i Wschodu. (PROGRAMA 2005: 13).
Analitycy wskazują jednak, że napływ nowych imigrantów zależy od rozwoju gospodarczego kraju, którego wzrost jest obecnie zagrożony. W ostatniej dekadzie Portugalia odczuła zmianę w polityce inwestycyjnej Unii – gros unijnych środków na rozwój infrastruktury dostają kraje UE, które przystąpiły do Wspólnoty w ostatnich latach. W każdym razie, dalszy napływ imigrantów jest spodziewany raczej z krajów Afryki czy Brazylii, bowiem państwa Europy Wschodniej także przeżywają demograficzną implozję (PEIXOTO 2004: 17)
Według danych rządowych (CSE 2006: 38),w roku 2003 najbardziej liczne społeczności emigrantów portugalskich znajdowały się w USA (1,7 mln), Francji (788 tys.), Brazylii (700 tys.), Kanadzie (506 tys.), Wenezueli (400 tys.) i RPA (300 tys.). Te państwa zamieszkuje ok. 80% całkowitej liczby portugalskich emigrantów na świecie. Jeśli chodzi o Europę, obok Francji najwięcej Portugalczyków zamieszkuje Wielką Brytanię (250 tys.), Szwajcarię (160 tys.), Niemcy (133 tys.), Luksemburg (65 tys.) i Hiszpanię (47 tys.). Dla porównania, ludność Portugalii wynosi aktualnie ok. 10 mln.
Podczas ostatnich dziesięcioleci to właśnie kraje Europy Zachodniej – Niemcy, Francja, Szwajcaria, Wlk. Brytania, Hiszpania i Luksemburg - były głównym celem emigracji. W ostatnich latach, w przypadku dwóch pierwszych krajów odnotowano spadek liczby portugalskich emigrantów. Jednocześnie, coraz więcej Portugalczyków wybierało Szwajcarię, Hiszpanię i Luksemburg.
Przewaga emigracji do Europy, a także związana z nią przewaga emigracji sezonowej (kilkumiesięcznej) nad stałą, ma związek z postępującą integracją gospodarczą i komunikacyjną Europy. Zmiana między konkretnymi państwami – np. spadek Wobec możliwości zarobku w którymś z pobliskich krajów, emigracja transoceaniczna straciła na atrakcyjności.
Według statystyk, wśród emigrantów przeważają młodzi, słabo wykształceni mężczyźni z interioru, którzy wykorzystują kilkumiesięczne wyjazdy do intensywnej pracy, głównie w sektorze budowlanym, co daje im nieporównywalne z portugalskimi możliwości wysokich zarobków.
IMIGRACJA
W 2005 roku, liczba cudzoziemców w Portugalii wynosiła 415 tysięcy osób. W tej liczbie przewodziły grupy pochodzące z dawnych afrykańskich posiadłości Portugalii (przede wszystkim mieszkańcy Wysp Zielonego Przylądka – 67 tysięcy, oraz Angoli - 27 tys. - i Gwinei-Bissau – 21 tys.), z Brazylii (63 tys.), Ukrainy (43 tys.), Wielkiej Brytanii (19 tys.), Hiszpanii (16 tys.) i Niemiec (13 tys.). (ARROTEIA 2007: 6)
Większość ludności cudzoziemskiej koncentruje się wokół największych miast południa kraju – obszar metropolitalny Lizbony skupia ponad połowę cudzoziemców przebywających w Portugalii. Porto, choć jest drugim co do wielkości miastem kraju, nie oferuje takich możliwości pracy. Dalsze 25% przypada na rejon Setubal i Faro - dwa miasta na południu. Pierwsze z nich jest centrum przemysłowym, zaś drugie stolicą Algarve, regionu, w którym koncentruje się przemysł turystyczny kraju (ARROTEIA 2007: 6).
Największy wzrost imigracji przypadł na drugą połowę lat 80. i lata 90. Był to dla Portugalii okres szybkiego rozwoju i dużego popytu na siłę roboczą – dzięki funduszom z Unii Europejskiej skonstruowano m.in. ogólnokrajową sieć autostrad. Dodatkowym impulsem, szczególnie dla Lizbony, były dwa duże przedsięwzięcia z przełomu wieków – wystawa światowa EXPO w roku 1998 w stolicy i mistrzostwa Europy w piłce nożnej w roku 2004. Gros imigracji (z wyjątkiem imigrantów z krajów Europy Zachodniej) zajmuje w Portugalii niskopłatne stanowiska w sektorze budowlanym i usługowym – porównywalne z zajęciami, które wykonuje omówiona wcześniej emigracja portugalska w krajach Europy.
W przypadku imigrantów z krajów afrykańskich i Brazylii, jednym z istotnych czynników na rzecz wyboru Portugalii jest brak bariery językowej, a także (w porównaniu z północą Europy)stosunkowo łagodny klimat i niskie koszty życia. Te ostatnie czynniki mają także znaczenie w przypadku imigrantów z Europy Wschodniej (przede wszystkim z Ukrainy i – w mniejszym stopniu – z Mołdawii i Rumunii).
O ile jednak wśród Afrykanów i (w mniejszym stopniu) Brazylijczyków przeważają osoby słabo wykształcone, w przypadku przybyszów ze Wschodu poziom wykształcenia jest dużo wyższy. Wskutek bariery językowej, inżynierowe i magistrzy z Ukrainy czy Mołdawii często wykonują prace poniżej swoich kwalifikacji – jako robotnicy na budowach, w przypadku mężczyzn, czy pomoce domowe w przypadku kobiet. Przy okazji masowego napływu pracowników tych narodowości po raz pierwszy też Portugalia zetknęła się ze zorganizowanymi sieciami handlu kobietami i problemem zorganizowanych grup mafijnych. (PEIXOTO 2004: 11)
Diametralnie inną grupę stanowią imigranci z Wielkiej Brytanii i innych krajów Europy Zachodniej. W tym przypadku znaczny odsetek stanowią osoby o ustabilizowanej pozycji finansowej, wysokim wykształceniu i dochodach. Osiedlają się w Portugalii, aby spędzić emeryturę w atrakcyjniejszych warunkach klimatycznych i ekonomicznych, niż oferują im ich ojczyste kraje.
WNIOSKI NA PRZYSZŁOŚĆ
Portugalia wybrała politykę regulowanego otwarcia na imigrację, przyjmując strategię opartą na regulacji i integracji. Ruchy imigracyjne są wspierane przez władze, ponieważ pozwalają zapobiec ujemnemu wzrostowi demograficznemu. Według oceny rządu, w przyszłości kraj może potrzebować jeszcze więcej ludności napływowej, szczególnie w dziedzinie wykwalifikowanej siły roboczej Integrację imigrantów ułatwia bliskość kulturowa i językowa (w przypadku przybyszy z Afryki i Brazylii), ale też wysoki poziom wykształcenia - dotyczy to części Brazylijczyków, a także Europejczyków z Północy i Wschodu. (PROGRAMA 2005: 13).
Analitycy wskazują jednak, że napływ nowych imigrantów zależy od rozwoju gospodarczego kraju, którego wzrost jest obecnie zagrożony. W ostatniej dekadzie Portugalia odczuła zmianę w polityce inwestycyjnej Unii – gros unijnych środków na rozwój infrastruktury dostają kraje UE, które przystąpiły do Wspólnoty w ostatnich latach. W każdym razie, dalszy napływ imigrantów jest spodziewany raczej z krajów Afryki czy Brazylii, bowiem państwa Europy Wschodniej także przeżywają demograficzną implozję (PEIXOTO 2004: 17)
Źródła:
ARROTEIA, Jorge Carvalho. Migrações internacionais: Portugal como destino. Lingua portuguesa e imigração. 27.09.2007. Dostępne na www.oi.acidi.gov.pt [2010-01-15].
CSE - Conselho Superior De Estatística ESTATÍSTICAS DOS MOVIMENTOS MIGRATÓRIOS, Março 2006. Dostępne na http://cse.ine.pt/ [2010-01-15].
PEIXOTO, João, (2004), País de emigração ou país de imigração? Mudança e continuidade no regime migratório em Portugal – Working Paper nº 2/2004. Socius – Centro de Investigação em Sociologia Económica e das Organizações. Dostępne na: http://pascal.iseg.utl.pt/~socius/publicacoes/ [2010-01-15].
PROGRAMA do XVII Governo Constitucional, 2005. Dostępne na www.portugal.gov.pt [2010-01-28]
ARROTEIA, Jorge Carvalho. Migrações internacionais: Portugal como destino. Lingua portuguesa e imigração. 27.09.2007. Dostępne na www.oi.acidi.gov.pt [2010-01-15].
CSE - Conselho Superior De Estatística ESTATÍSTICAS DOS MOVIMENTOS MIGRATÓRIOS, Março 2006. Dostępne na http://cse.ine.pt/ [2010-01-15].
PEIXOTO, João, (2004), País de emigração ou país de imigração? Mudança e continuidade no regime migratório em Portugal – Working Paper nº 2/2004. Socius – Centro de Investigação em Sociologia Económica e das Organizações. Dostępne na: http://pascal.iseg.utl.pt/~socius/publicacoes/ [2010-01-15].
PROGRAMA do XVII Governo Constitucional, 2005. Dostępne na www.portugal.gov.pt [2010-01-28]
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
