Maciej Pietruszewski: Ukraiński rynek medialny - alians polityki i biznesu

• media
• ukraina
• _wschod24

W przeciągu ostatnich 18 lat po rozpadzie bloku państw socjalistycznych wiele się zmieniło. Zasadniczą zmianą jest fakt, iż nowy ukraiński rynek medialny jest obecnie oceniany przez niezależnych ekspertów mianem najszybciej rozwijający się na tle państw europejskich. Wg danych medialnej agencji ZenithOrtimedia, ukraińska telewizja ma drugie co do wielkości audytorium w regionie – wyprzedza Polskę i Turcję, a ustępuję jedynie Rosji. Etapy rozwoju niemal każdej z ukraińskich stacji telewizyjnych są tożsame – początek to jedna częstotliwość w Kijowie, później rozrost poprzez wygrane przetargi, a na stworzeniu ogólnokrajowej sieci telewizyjnej kończąc. Przykładem tego może być „Nowy kanał” i STW, które to powstałe dzięki pomysłowi osoby prywatnej, zostały sprzedane Alfa-Bankowi oraz ŁUKOIL’owi, by w rezultacie trafić poprzez odsprzedaż do rąk prywatnego właściciela. W efekcie tych wszystkich przetasowań, w radach nadzorczych dzisiejszych ukraińskich koncernów medialnych zasiadają często nazwiska z pogranicza polityki i biznesu. Próba prześledzenie powiązań biznesowo-politycznych elit ze współczesnym systemem telewizyjnym Ukrainy, może dać pełniejszy obraz roli mediów we współczesnym systemie naszego wschodniego sąsiada. Rys historyczny

W przededniu rozpadu ZSRR, na terytorium Ukraińskiej SRR nadawały trzy kanały państwowej telewizji – całkowicie upolitycznione i poddane kontroli władz centralnych. W całym bloku wschodnim nie było właściwej relacji widz-telewizja, która jest główną osią działalności współczesnych koncernów medialnych. Przed rokiem 1965 odbiorcy na Ukrainie mieli możliwość śledzenia tylko kanału ogólnego dla całego ZSRR – „Centralnej Telewizji”, nadawanej od Białorusi, przez republiki Azji Centralnej, po radziecki Daleki Wschód. W roku 1965 pojawił się w eterze pierwszy ukraiński kanał – „Ukraińska telewizja” (UT, dzisiejsza UT-1). Na drugi tego typu kanał przyszło czekać długo, bo aż do lutego 1992 r. gdy zorganizowano stację UT-2. Tego samego roku powstała też UT-3, której program był kierowany do młodzieży.

Powstały w 1992 r. kanał UT-3 można określić mianem pierwszej próby stworzenia nowoczesnej telewizji komercyjnej. W okresie pierwszych kroków zarządzał nim ówczesny minister informacji – Zienowij Brodziec. Jemu można przypisać pionierską decyzję puszczania bloku informacyjnego CNN w paśmie wieczornym – stanowiło to przełom na ówczesnym etapie rozwoju ukraińskiej oferty medialnej. Co prawda kanał ten był nadal państwowy, lecz w dużej części emitowane przez niego programy były przygotowywane przez firmy prywatne. Na jego popularność składał się też fakt, że czas nadawania dzielił z rosyjską telewizją ORT, która operowała na stałe w Moskwie. Jednak już wówczas pojawiła się idea stworzenia telewizji tylko ukraińskiej i tylko dla Ukraińców.

„Grupa Inter”

Kanał Inter powstał w 1995 r. na bazie UT-3, założycielami jego byli Aleksandr Zinczenko i Igor Płużnikow (właścicielem Intera jest korporacja AOZT „Ukraińska Niezależna TV-korporacja”). Istotnym faktorem, obecnie najpopularniejszego kanału telewizyjnego na Ukrainie – Intera, jest fakt, że 29 proc. udziałów w AOZT należy do ORT (przyp. rosyjskiej stołecznej telewizji). Po śmierci Płużnikowa, 61 proc. udziałów Intera zakupił Walerij Choroszkowskij, który był wiceprezesem rosyjskiego Jewrazholdinga, a obecnie szefem państwowych służb celnych. Cechą charakterystyczną grupy Inter jest fakt połączenia w niej przemysłu medialnego z biznesem – by efektywnie zarządzać całą siatką firm stworzona została kompania U.A. Inter Media Group Ltd. W styczniu 2007 r. zarząd kompani zadecydował o rozszerzeniu oferty programowej – do grupy dołączyły wówczas takie kanały telewizyjne jak K1, K2, Megasport, których właścicielem był udziałowca korporacji RosUkrEnergo Dymitrij Firtasz. Niecały rok później grupa wykupiła kanał NTN, potem zaś do grupy weszła agencja informacyjna „Ukraińskiej wiadomości” (właściciel Walerij Choroszkowski). Wg oficjalnych informacji w 2009 r. szacowany czysty zysk grupy wyniesie 36 mln. dolarów, z czego 87 proc. tego zysku wygeneruje kanał Inter.

Obecnym właścicielem pakietu kontrolnego kanału „Inter” jest Walerij Choroszkowskij – biznesmen i aktywnie działający ukraiński polityk. Swoją karierę, po ukończeniu Uniwersytetu im. T. Szewczenki w Kijowie, rozpoczynał jako uczeń tokarza i kierowca w Kijowskim Ogrodzie Zoologicznym. W roku 1996 wstąpił do Narodowo-Demokratycznej Partii (należał do niej do 2001 r.) i z jej listy dostał się jako deputowany do Najwyższej Rady II zgromadzenia. Po ukończeniu kadencji (nie został wybrany na kolejną, gdyż poparcie partii na listach której się znajdował nie przekroczyło progu wyborczego) przez 4 lata piastował funkcję prezesa zarządu spółki Ukrsocbank. Jednocześnie zajmował stanowisko pierwszego zastępcy administracji prezydenta. Od grudnia 2002 r. do stycznia 2004 r. piastował stanowisko ministra gospodarki i integracji europejskiej – łączył wówczas dwa stanowiska: prezesa rady nadzorczej wspomnianej spółki bankowej i funkcję ministerialną.  W latach późniejszych zajmował też kierownicze stanowisko w rosyjskiej spółce (Evraz Group). Właścicielem pakietu kontrolnego kanału „Inter” (61 proc. akcji) stał się w 2006 r. Obecnie – od grudnia 2007 r. – piastuje funkcję szefa państwowych służb celnych Ukrainy.

„1+1”

Kanał 1+1 był dziełem Aleksandra Rodniańskiego i Borysa Fuksmana, którzy rozpoczęli emisję w 1995 r., początkowo w ograniczonej formie. Już w ciągu pierwszego roku odnotowali wzrost widzów z 1,5 proc. do 30-22 proc. Pełnowartościowy program 1+1 zaczął emitować w 1996 r., gdy przejął częstotliwość kanały UT-2. Wówczas to właściciele sprzedali 50 proc. udziałów amerykańskiej korporacji Central European Media Enterprises (CME), której właścicielem jest Ronald Lauder. Metodą osiągnięcia sukcesu kanału stała się emisja amerykańskich produkcji filmowych, co wówczas było nowością na Ukrainie, a obecnie codziennością każdego z kanałów telewizyjnych.

Od samego początku kanał 1+1 rywalizował z Interem, oba pojawiły się w eterze w tym samym roku. Różnica polegała na skupieniu uwagi Intera, w przeciwieństwie do 1+1,  na wschodzie Ukrainy wraz z wykorzystywaniem produkcji rosyjskojęzycznych. Dopiero od 1998 r. Inter zaczął zdobywać dominującą przewagę na rynku ukraińskim. Kilka lat później twórcy kanału, Rodniański i Fuksman, sprzedali pozostałe w ich własności 40 proc. udziałów, amerykańskiej korporacji. Obecnie 1+1 zajmuje drugie miejsce w rankingu najczęściej oglądanych kanałów przez ukraińskiego widza.

Inicjatywa stworzenia korporacji Central European Media Enterprises była dziełem Ronalda Laudera, który do chwili obecnej jest jej właścicielem. Z pochodzenia jest Amerykaninem, urodził się w Nowym Jorku w rodzinie założycieli największej w świecie firmy kosmetycznej „Estee Lauder”.  Pochodzenie i związane z tym bogactwo pozwoliło mu ukończyć kierunki związane z międzynarodowym biznesem na uczelniach w Pensylwanii, Paryżu i Brukseli. Pracę rozpoczął w 1964 r. od decyzji o podziale rodzinnej korporacji, której właścicielem jest do dzisiaj. W 1983 r. piastował funkcję zastępcy sekretarza Ministerstwa Obrony USA ds. polityki europejskiej i kontaktów z NATO. W 1986 r. został powołany na stanowisko ambasadora USA w Austrii. Trzy lata później Lauder zadecydował o kandydowaniu na urząd mera Nowego Jorku, nie został jednak wybrany. W 1994 r. założył CEME, w której aktywach znajduję się m.in. ukraińska stacja telewizyjna 1+1. Obecnie jest też skarbnikiem Światowego Kongresu Żydów i przewodniczącym Rady Dziedzictwa Żydowskiego. Stoi też na czele Muzeum Sztuki Nowoczesnej USA.

Medialny holding Wiktora Pińczuka

Historia stworzenia holdingu wiąże się z porozumieniem amerykańskiej korporacji Storyfirst Communications i ukraińskiego państwowego nadawcy RTT, w wyniku którego powstała korporacja International Commercial Television (ICTV). Później prawodawstwo Ukrainy zakazało RTT być akcjonariuszem spółki medialnej, w wyniku czego dwaj „wspólnicy” ulokowali swoje aktywa u innych akcjonariuszy (nie zmieniło się to do dnia dzisiejszego). Posiadaczem kanałów, zrzeszonych w korporacji EastOne, „Nowy kanał” STB, M1 i M2, jest obecnie prywatny przedsiębiorca Wiktor Pińczuk.

Kijowianin z pochodzenia, Wiktor Pińczuk, w latach  1981-83 kształcił się w Instytucie Hutniczym w Dniepropietrowsku, który ukończył ze specjalnością ciśnieniowej obróbki metali. W 1990 r. założył naukowo-produkcyjną kompanię Interpipe, którą następnie w 2007 r. przemianował na EastOne. Wśród jej aktywów znajdują się obecnie: kompania Interpipe, pakiet kontrolny huty żelaza w Nikopolu, bank Kredit-Dniepr, akcje kompani lotniczej Aerosvit , kanały telewizyjne ISTV, STB, „Nowy Kanał”, M1, M2, gazeta „Fakty”, wydawnictwo „Ekonomika” (wydaje m.in. gazety „Dieło” i „InvestGazeta”. Wiktor Pińczuk był też deputowanym Rady Najwyższej III i IV zebrania.

„TRK” Ukraina Rinata Achmetowa

Kanał TRK „Ukraina” wchodzi w skład System Capital Management (SCM) najbogatszego człowieka na Ukrainie – Rinata Achmetowa. Kanał ten jest stosunkowo młody – status ogólnonarodowego uzyskał w 2004 r., by po 9 miesiącach wysunąć się na 6 miejsce w rankingu najczęściej oglądanych kanałów. Dla wzmocnienia swojej pozycji kampania ukierunkowała się na projekty specjalne tworząc tematyczne kanały satelitarne „Piłka Nożna” i „Noviny”.

Dyrektorem generalnym TRK „Ukraina”, od 2007 r., jest Polak – Waldemar Dziki. Zanim związał się on z ukraińskim rynkiem medialnym, pracował w radzie artystycznej przy wytworni filmowej Karol Irzykowski, w wytwórni filmowej Tor oraz wytwórni filmów Pleograf, której był współwłaścicielem. W tym czasie również działał jako niezależny reżyser. W latach 1999-2001 był on właścicielem wytwórni filmowej „In Desert and Wilderness” i kompanii „Waldemar Dziki Film Production Ltd.”, później (do 2004 r.) posiadał wytwórnie „Dziki Film Ltd.”. W 2004 r. wszedł do rady nadzorczej, jednocześnie pracując jako dyrektor programowy, polskiego kanału Polsat. W 2007 r. zrezygnował z pracy w Polsce i zajął stanowisko dyrektora generalnego TRK „Ukraina”.


W niniejszym opracowaniu wykorzystano przede wszystkim materiały z ukraińskiej wersji gazety codziennej Kommersant, informacje zamieszczone na oficjalnych stronach stacji telewizyjnych oraz ogólnodostępne w sieci notki biograficzne.