Rosja, Premier Liga: finanse

• moskwa
• piłka nozna

Większość klubów ligi działa jako otwarte spółki akcyjne. Wśród właścicieli są zarówno grupy przemysłowo-handlowe, prywatni inwestorzy, jak również władze regionalne. Znaczny udział państwa (bezpośrednio lub pośrednio poprzez należące do niego spółki) w finansowaniu klubów jest cechą charakterystyczną rosyjskiego futbolu. W zależności od regionu kluby są finansowane w zakresie 20-100 % z budżetu publicznego.

1. Opis

Rozgrywki najlepszych rosyjskich klubów prowadzone są w ramach Premier Ligi. Najnowsza historia zawodów piłkarskich wiąże się z upadkiem Związku Radzieckiego i organizacją oddzielnych, krajowych lig przez każdą byłą republikę sowiecką. W Federacji Rosyjskiej w 1992 roku wystartowała Wyższaja Liga, w 1998 roku przemianowana na Wyższyj Dywizjon, zaś w 2002 roku na Premier Ligę. Ostatnia zmiana nazwy wiąże się z powołaniem nowego, specjalnego organu odpowiedzialnego za organizację tych rozgrywek – Rosyjskiej Piłkarskiej Premier Ligi.

W rozgrywkach na najwyższym poziomie bierze udział 16 drużyn. Sezon trwa od wiosny do jesieni (początek w marcu, zakończenie w listopadzie). W ciągu sezonu rozgrywanych jest 30 kolejek. Kluby, które zajmą dwa ostatnie miejsca w sezonie, spadają do Pierwszego Dywizjonu, z którego dwa najsilniejsze zajmują ich miejsce.

W latach 90. XX wieku najsilniejszą drużyną ligi był Spartak Moskwa. W sezonach 1992–2001 tylko w 1995 roku nie zdobył tytułu mistrza Rosji, ustąpiwszy Ałaniji Władykaukaz. Począwszy od sezonu 2002 nie udało mu się ponownie stanąć na najwyższym podium, a jego miejsce zajmowali: Lokomotiw Moskwa (2002, 2004), CSKA Moskwa (2003, 2005, 2006), Zenit Sankt Petersburg (2007) oraz Rubin Kazań (2008, 2009).

Ligę charakteryzuje przewaga drużyn stołecznych. Obecnie jest ich w lidze aż cztery: Spartak, CSKA, Lokomotiw i Dynamo. Piąty stołeczny klub, FK Moskwa, przed rozpoczęciem obecnego sezonu wycofał się z rozgrywek. Na początku lutego z finansowania klubu zrezygnował dotychczasowy sponsor - Norylski Nikiel. Jego miejsce zajęła Ałanija Władykaukaz. W ostatnich latach do czołówki przebiły się także Zenit Sankt Petersburg oraz Rubin Kazań. Przed każdym sezonem kluby przechodzą procedurę licencjonowania. Aby otrzymać licencję na kolejny sezon muszą wykazać m.in., że nie mają żadnego zadłużenia.

Zespoły Premier Ligi w sezonie 2010:
1. Rubin Kazań     
2. CSKA Moskwa     
3. Dynamo Moskwa     
4. Amkar Perm     
5. Zenit Sankt Petersburg     
6. Krylja Sowietow Samara     
7. Lokomotiw Moskwa     
8. Spartak Moskwa     
9. Ałanija Władykaukaz
10. Terek Grozny     
11. Saturn Obwód Moskwiewski    
12. Spartak Nalczyk     
13. Tom Tomsk     
14. Sybir Nowosybirsk
15. Anżi Machaczkała
16. FK Rostów

2. Ogólna przybliżona wartość klubów w danej lidze
Rosyjska Premier Liga jest siódmą co do wartości ligą europejską. Cała liga jest wyceniana na ok. 640 mln euro, a średnia wartość klubu wynosi ok. 40 mln euro.

3. Budżety klubów w lidze (miliony dolarów)

                                     2010    2009    2008
Zenit Sankt Petersburg         99       99         110
Spartak Moskwa                   65       70          70
Dynamo Moskwa                  64,7   64,7        61
Lokomotiw Moskwa               62       62          70
Rubin Kazań                         55       55          70
CSKA Moskwa                      64,3    49          60
Saturn Obwód Moskwiewski   42       42          60
Terek Grozny                       37       37          35
Krylja Sowietow Samara       12       35          48
FK Moskwa                            -        25          50
Tom Tomsk                         27       20,8        25
Amkar Perm                        23       17,5        18
FK Rostów                           19       12,5        15
Spartak Nalczyk                   12       12          16

Efektywność zainwestowanych w 2009 roku środków, w przełożeniu na ostateczne miejsce w lidze po zakończeniu sezonu prezentowało się następująco:

 
4. Źródła przychodów

W rosyjskim futbolu kluby piłkarskie z własnych środków są w stanie pokryć co najwyżej ok. 50 proc. budżetu. Pozostała część budżetu pochodzi od sponsorów.

Dochód z transmisji rozgrywek nie ma szczególnego wpływu na budżety. WGTRK, która transmitowała mecze, w 2004 roku zapłaciła za to prawo 5 mln dolarów. Od 2007 roku prawo to posiada NTV+, a zapłaciła za nie łącznie 92 mln dolarów. Jej kontrakt wygasa po sezonie 2010. Podział środków między klubami zależy od miejsca w tabeli oraz rankingu danej transmisji. Średnio dochody z transmisji wynoszą 4% dochodów klubu.

Dochody ze sprzedaży biletów to maksimum 10%. Rosyjskich kibiców często nie stać, żeby regularnie kupować bilety na mecze.

W zakresie transferów przeważa zakup zawodników zagranicznych, na co przeznaczane są miliony dolarów. Sprzedaż zawodników odbywa się głównie na rynku wewnętrznym i przynosi dochód liczony w tysiącach dolarów.

5. Koszty w tym koszty wynagrodzeń piłkarzy

Brak oficjalnych danych, jednak właściciele klubów chwalą się, że zawodnicy w Rosji nie zarabiają mniej w porównaniu z ich europejskimi kolegami. Najlepsi piłkarze kosztują klub ponad 2 mln dolarów rocznie.

6. Aktywność kibiców
Analitycy rosyjskiej agencji „SK” na podstawie monitoringu danych dotyczących aktywności kibiców w latach 2002-2009 oszacowali, że około 20% Rosjan powyżej 10 roku życia (co stanowi liczbę ok. 25 mln) na bieżąco interesuje się piłką nożną. Około 10 mln Rosjan interesują jedynie mecze reprezentacji oraz rozgrywki na najwyższym europejskim poziomie. Kolejne 2 mln to osoby, które nie są wiernymi kibicami jednego klubu.

Rosyjskie profesjonalne drużyny mają więc ok. 13 mln kibiców, którzy oglądają transmisje telewizyjne, zaś 5% z nich wybiera się czasem na stadion.

Przed rozpoczęciem sezonu 2009, ranking popularności klubów wyglądał następująco (liczba kibiców w % od 13 mln):
Spartak Moskwa - 16,7
Zenit Sankt Petersburg - 14,4
CSKA Moskwa - 12,7
Lokomotiw Moskwa - 8,1
Dynamo Moskwa - 7,7
Rubin Kazań - 4,2

Charakterystyczne dla klubów stołecznych jest to, że większość ich kibiców (55-60%) mieszka poza Moskwą i obwodem moskiewskim. Podobnie jest w przypadku wielu innych klubów z większych ośrodków miejskich (z wyjątkiem Zenitu, którego fani w większości pochodzą z Petersburga i obwodu leningradzkiego). I tak w sąsiednich obwodach mieszka ok. połowy kibiców Tom Tomsk, 1/4 Zenitu Sankt Petersburg czy 1/5 Rubinu Kazań. W ostatnich latach wzrost liczby kibiców odnotowały Zenit (wzrost o 70%), Amkar (35%) oraz CSKA (25%). Zjawisko utraty kibiców w gronie klubów Premier Ligi (na poziomie ok. 5%) dotyczyło z kolei Spartaku Moskwa oraz Lokomotiwu Moskwa.

7. Struktura własności klubów w lidze

Większość klubów ligi działa jako otwarte spółki akcyjne. Wśród właścicieli są zarówno grupy przemysłowo-handlowe, prywatni inwestorzy, jak również władze regionalne. Znaczny udział państwa (bezpośrednio lub pośrednio poprzez należące do niego spółki) w finansowaniu klubów jest cechą charakterystyczną rosyjskiego futbolu. W zależności od regionu kluby są finansowane w zakresie 20-100% z budżetu publicznego. Schemat finansowania jest różny. Niektórym klubom środki są rezerwowane i wydzielane w ramach budżetu danego podmiotu, czasem otwierane są specjalne rachunki bankowe lub na budżet „zrzucają się” największe miejscowe przedsiębiorstwa.

Wśród oligarchów obecnych w rosyjskim biznesie futbolowym, wymienić można chociażby Romana Abramowicza, który jest znany przede wszystkim jako właściciel Chelsea. W 2009 roku poprzez Sibnieft sponsorował CSKA (36 mln dolarów). Dla porównania w Chelsea zainwestował 700 mln dolarów, co również przekłada się na pozycję klubu. Inny rosyjski oligarcha, Aliszer Usmanow, poprzez firmę Red & White, która zakupiła 14,58% akcji, jest współwłaścicielem Arsenalu Londyn.

W wyniku kryzysu finansowego straciły nie tylko firmy, ale również poszczególni oligarchowie, pogorszyła się również sytuacja finansów państwa, co istotnie wpłynęło na ograniczenie finansowania futbolu, szczególnie w 2010 roku. Ponieważ w wielu przypadkach właścicielami lub współwłaścicielami są organy regionalne, czasem kwestią prestiżową jest dla nich wydzielenie środków na funkcjonowanie klubu, co zapewnia mu środki na podstawowe funkcjonowanie. Jednocześnie w finansowanie klubów włączają się regionalne firmy, co jest również mile widziane przez regionalną administrację.

Wpływ zaangażowania państwa jest widoczny szczególnie w przypadku klubów, które w ostatnim czasie przeżywały problemy finansowe. Dla przykładu gdy Krylja Sowietow Samara miała problem ze spłatą zadłużenia i stworzeniem budżetu na sezon 2010, sprawą zainteresował się premier Władimir Putin, który osobiście polecił znaleźć sponsora dla tego klubu.

Tabela: Właściciele i sponsorzy

Klub	Właściciel	Sponsorzy generalni
Zenit Sankt Petersburg	Gazprombank	Gazprom (administracja Sankt Petersburga tworzy dla koncernu przyjazdy klimat inwestycyjny)
Spartak Moskwa	Leonid Fedun (Łukoil)	Łukoil, KapitalЪ
Dynamo Moskwa	UK "Dynamo" (pakiet większościowy ma Vniesztorgbank (VTB))	VTB, Metalloinvest (główny udziałowiec - Aliszer Usmanow), Swiazinvest
Lokomotiw Moskwa	Rosyjskie Koleje Państwowe (RŻD - większościowy udziałowiec)	RŻD, Transkontejner, Transkredytbank
Rubin Kazań	Administarcja Republiki Tatarstan	Tatenergo, TAIF (regionalne tatarskie koncerny)
CSKA Moskwa	nieznany	Basznieft (część holdingu AFK Sistema, należącego do Władymira Jewtuszenkowa), Aerofłot
Saturn Obwód Moskwiewski	Administracja Obwodu Moskiewskiego	Administracja Obwodu Moskiewskiego
Terek Grozny	ZATO-bank, grupa AST	Administracja Republiki Czeczeńskiej
Krylja Sowietow Samara	Rostechnologia, Avtovaz, Russpecstal, Transneft	Sekanata Ltd (Cypr), prawdopodobnie Igor Zavjałov
Tom Tomsk	nieznany	Rosneft, Gazpromneft, grupa Aljans, Sibur, Transneft, Inter RAO JES
Amkar Perm	OAO Mineralnyje udobrenija (Walerij Czuprakow)	Administracja Kraju Permskiego
FK Rostów	Administracja Obwodu Rostowskiego	Administracja Obwodu Rostowskiego, Estar, Transmaszholding
Spartak Nalczyk	Administracja Republiki Kabardyno-Bałkarskiej	Administracja Republiki Kabardyno-Bałkarskiej, Rosselchozbank

 

 

8. Mocne strony

W 2010 roku kończy się kontrakt na transmisję rozgrywek przez telewizję NTV+. W ciągu czterech lat zapłaciła ona za to prawo 92 mln dolarów. Obecnie mówi się o podwyższeniu stawki do 150 mln dolarów, chociaż spotyka się też wypowiedzi o sumie 150-200 mln euro za sezon. Wpłynęłoby to na stan finansowy, szczególnie dużych i dobrych klubów w lidze.

Rozpoczęły się prace nad przejściem planów rozgrywek na system jesień-wiosna. Zsynchronizuje to ligę rosyjską z rozgrywkami lig europejskich oraz lig UEFA.

9. Słabe strony

Całkowicie nieprzejrzyste finansowanie klubów, jak również w niektórych przypadkach brak informacji na temat właścicieli klubów. Pieniądze trafiają do klubów według niejasnych scenariuszy i schematów. Sponsorzy nie zawsze bezpośrednio wspierają klub, co dotyczy szczególnie administracji regionalnej. Ponieważ kluby są niedochodowe, wsparcie dla nich oznacza nieefektywne wydawanie środków publicznych. Dla władz obwodu utrzymanie klubu ma jednak charakter prestiżowy (kibice są jednocześnie wyborcami), zaś dla regionalnego biznesu oznacza preferencje administracyjne.

Niekorzystna struktura przychodów - większa część budżetu klubu piłkarskiego jest formowana nie z dochodów z biletów i praw na transmisję, lecz z wpłat sponsorów (oligarchów, korporacji państwowych lub budżetów regionów).

Sponsorzy przeznaczają środki, często nie monitorują jednak ich wydatkowania. Liczy się rezultat, wobec czego menadżerowie klubów uciekają się do nieuczciwych działań mających na celu zdobycie punktów w rozgrywkach (odnosi się to szczególnie do korupcji wśród sędziów i zawodników). Korupcja jest w rosyjskiej lidze dość rozpowszechniona, a wątpliwości co do rezultatu i sposobu rozegrania meczu odnoszą się również do klubów Premier Ligi. Mecze ustawia się na trzy sposoby:
1. sprzedając/kupując punkty poprzez przedstawicieli klubów (na początku sezonu mecz kosztuje ok. 100 tys. dolarów, pod koniec sezonu stawka wzrasta do 400 tys. dolarów), podkupuje się 3-4 zawodników (najczęściej obrońców i bramkarza) lub pozostawia się sprawę trenerowi, który wystawia w części rezerwowy skład i dokonuje „odpowiednich” zmian.
2. Gra w systemie 3-3, który najczęściej spotyka się w gronie średnich i słabych klubów. W tym schemacie każda drużyna wygrywa u siebie.
3. Gra za 6 punktów w następnym sezonie – klub, któremu grozi spadek do niższej ligi, w zamian za wygraną na koniec sezonu zobowiązuje się przegrać dwa mecze w sezonie następnym.
Zdarzyło się również, że jedna z drużyn w zamian za możliwość przejścia do jej składu zawodnika z drużyny przeciwnej, zobowiązała się przegrać mecz. W niektórych przypadkach fakt sprzedania meczu, odzwierciedla się rażąco na grze zawodników, co demotywuje kibiców do przychodzenia na stadion.

Żaden z klubów Premier Ligi nie posiada własnego stadionu. W większości przypadków kluby wynajmują stadiony miejskie, które są własnością miasta, podmiotu Federacji lub też właściciela klubu (tak jest np. w przypadku stadionu, na którym gra Lokomotiw Moskwa – należy on do sponsorującego go RŻD, chociaż klub nie płaci za jego wynajem). Kluby często planują budowę własnych stadionów (szczególnie odnosi się to do klubów stołecznych), jednak przeszkadza w tym i kryzys, i czasem władze administracyjne. Dla przykładu w Moskwie, gdzie grają cztery znaczące kluby, jedynym większym obiektem jest Stadion Łużniki. Mówi się dość otwarcie, że władze Moskwy świadomie przeciągają administracyjne prace, związane z budową innych tego typu obiektów, żeby nie stracić dochodów z wynajmu. Dla przykładu Spartak lub CSKA za jeden mecz na Łużnikach płacą 40 tys. euro. Dynamo Moskwa, który wynajmuje podmoskiewski Arena-Chimki, dla niego wynajęcie stadionu kosztuje 50 tys. euro.

Na mecze ze względów finansowych oraz bezpieczeństwa, przychodzi średnio ok. 13 tys. kibiców. Jeśli klub należy do grupy bardziej popularnych, liczba widzów dochodzi do 20 tys.  Wskazuje się również, że rosyjski futbol jest przewartościowany. Od kilku lat nie rośnie zainteresowanie dla rozgrywek. Dochody klubów są związane z ambicjami ich założycieli i właścicieli, a nie z realną możliwością przyciągnięcia środków.

W działalność klubów angażują się aktywnie władze państwowe różnych szczebli. Jedno ze spotkań premiera Władimira Putina z wicepremierem Igorem Sieczinem oraz prezesem korporacji państwowej Rostechnologia Siergiejem Czemiezowem, było poświęcone klubowi piłkarskiemu Krylja Sowietow Samara. W czasie spotkania Sieczin przedstawił Putinowi listę regionalnych firm, które potencjalnie mogłyby wesprzeć klub. Putin wskazał jednocześnie, że firmy te powinny odnosić się do sponsorowania klubu jak do „poważnego zadania o charakterze społecznym”. Ostatecznie klub otrzymał gwarancje finansowe od 22 firm, m.in. Rosyjskich Kolei Żelaznych, Vniesztorgbanku i spółek-córek Gazpromu. Po podobnym oświadczeniu Putina w poprzednim sezonie regionalne firmy „zrzuciły się” na budżet klubu Tom Tomsk.